Van juwelensmokkel tot opruiing: dit hangt oud-president Bolsonaro in Brazilië boven het hoofd

Nog voor de verkiezingen van vorig jaar sprak Bolsonaro al duidelijke taal over een eventuele arrestatie. Als hij zijn presidentiële immuniteit zou kwijtraken na eventueel verlies van de verkiezingen, dan moest hij niets weten van gevangenschap: “Ik ga liever dood.” 

Toen zijn verlies werkelijkheid werd, vluchtte hij naar de Amerikaanse staat Florida. Dat deed hij eind vorig jaar, net voor de inauguratie van zijn opvolger Lula. 

Niet zonder risico

Na ruim drie maanden zet Bolsonaro vandaag toch weer voet op eigen bodem – en niet zonder risico. Naast een zaak over juwelensmokkel lopen er ook onderzoeken naar Bolsonaro's corona-beleid, zijn betrokkenheid bij de bestormingen van overheidsgebouwen vorig jaar en stemfraude gedurende de verkiezingen vorig jaar. 

De meestbesproken zaak in Brazilië is die van het juwelenschandaal. De oud-president zou zo’n 3 miljoen euro aan juwelen illegaal het land hebben binnengesmokkeld voor zijn vrouw. Die had hij gekregen van Saoedi-Arabië. 

Onderschept op luchthaven

Deze maand onthulde de Braziliaanse krant O Estado de São Paulo wat er in 2021 gebeurde. Op het vliegveld van São Paulo onderschepte de douane de juwelen van het Zwitserse merk Chopard. 

De assistent van de minister van Mijnbouw en Energie droeg ze mee in een rugzak. De delegatie kwam net terug uit het Midden-Oosten. Volgens de minister was er ook nog een andere juwelenset het land illegaal binnengebracht. 

Een deel van die sieraden was in het bezit van Bolsonaro, omdat hij ze als persoonlijke geschenken beschouwde. Zo had hij een luxe horloge en een gouden pen. Afgelopen week bracht Bolsonaro’s advocaat de tweede set naar een een agentschap van de overheidsbank Caixa Económica. 

Maar het blijft niet bij de twee juwelenvondsten. Er zou nog een derde juwelenset zijn, schreef de krant O Estado de São Paulo gisteren. Ook die zou Bolsonaro voor zichzelf hebben gehouden. 

Arrestatie is olie op het vuur

Bolsonaro en zijn oud-minister zullen worden gedagvaard en moeten getuigen over de juwelen. "Maar de kans is klein dat hij bij aankomst op het vliegveld wordt gearresteerd", stelt buitenlandredacteur Fabio Bravo Rebolledo. De vele aanhangers op het vliegveld zullen dat niet pikken. "Zo'n arrestatie betekent dus alleen maar olie op het vuur."

Bij de andere zaken tegen Bolsonaro komt het voorlopig nog niet tot verhoren. "Daarvoor lopen de onderzoeken nog", aldus Bravo Rebolledo. Eén van die zaken gaat over de bestormingen van overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasilia op 8 januari, te zien in deze video:

Maar ook in die zaak liggen nieuwe gevaren op de loer. Bolsonaro's voormalige minister van Justitie, Anderson Torres, moet binnenkort getuigen. Hij werd in januari gearresteerd omdat hij de bestormingen zou hebben gefaciliteerd. 

Een onderzoek dat langer loopt, is dat naar Bolsonaro's covid-beleid. Zelf noemde hij corona 'een griepje' en weigerde hij maatregelen te nemen. Toch overschreed Brazilië deze week nog de grens van 700.000 coronadoden. Het land staat daarmee op nummer 2, na de VS, als het gaat om het grootste aantal slachtoffers ten gevolge van het virus. 

Naar verwachting wordt Bolsonaro vandaag op het vliegveld van São Paulo onthaald door honderden aanhangers. En laat precies die aanhang de reden zijn voor zijn terugkeer. 

Rechtse beweging

Eerder deze maand liet de oud-president aan de Amerikaanse krant Wall Street Journal weten dat hij op dit moment de enige is die de rechtse beweging in het land kan leiden. Dus zou alleen hij de oppositie tegen de linkse president Lula kunnen aanvoeren.

Zijn aanhang denkt daar hetzelfde over, stelt Fabio Bravo Rebolledo. "Hij is nog steeds hun grootste held. Zij vinden dat Bolsonaro degene is die hen moet redden van Lula."

Vannacht zei Bolsonaro tegen een journalist van CNN Brasil iets anders: hij gaat de leidersrol niet op zich nemen. Wel zal hij zijn partij 'adviseren' over het voeren van oppositie tegen Lula, zei hij toen hij in Florida aan boord van het vliegtuig richting Brazilië stapte. 

Jairo Pimentel, politicoloog bij adviesbureau Ponteio Politica, stelt ook dat Bolsonaro's populariteit niet is geslonken gedurende zijn afwezigheid. Maar volgens hem ligt het antwoord op de vraag waarom de oud-president terugkeert toch vooral bij het antwoord op de vraag waarom hij wegging. "Hij vertrok letterlijk in het holst van de nacht, tijdens zijn laatste dagen in functie, zonder zelfs maar de presidentiële sjerp aan zijn opvolger te geven." 

Ontkomen aan straf

Voor Pimentel is het antwoord duidelijk. "Hij wilde ontkomen aan mogelijke gevangenisstraffen voor misdaden tegen de democratische orde." Nu ziet hij kennelijk weer ruimte om terug te keren. "Bolsonaro voelt dat de spanningen minder hoog zijn en hoeft dus niet te vrezen voor directe vervolging." Toch blijft zijn arrestatie in de nabije toekomst niet uitgesloten.

De terugkeer van de oud-president is niet alleen een risico voor hemzelf, maar ook een bedreiging voor zijn opvolger Lula. Die liep de afgelopen maanden sowieso al tegen obstakels op door het verdeelde parlement, zegt Bravo Rebolledo. "Hij heeft moeite zijn stempel erop te drukken, omdat de aanhang van Bolsonaro in de politiek nog steeds zo groot is." 

Economische kwesties

Toch wist Lula wel het politieke debat een nieuwe richting te geven, vult ​​Pimentel aan. Afgelopen tijd was de politieke agenda gericht op economische kwesties, zoals rentetarieven en het nieuwe fiscale kader. "Dat is een contrast met de conservatieve morele waarden die de belangrijkste agenda van het bolsonarisme waren."

Ook zullen Bolsonaro's politieke plannen Lula het er niet makkelijker op maken. Zijn partij, de Partido Liberal (PL), is van plan Bolsonaro als erevoorzitter aan te stellen. "Op die manier verliest de huidige partijleider Valdemar Costa Neto niet zijn positie, maar houdt hij Bolsonaro wel betrokken bij de partij", legt politicoloog ​​Pimentel uit. "Valdemar ziet in dat betrokkenheid van de populaire ex-president van belang is bij de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar." 

Motorrally's

Verder is Costa Neto van plan samen met Bolsonaro de weg op te gaan en motorrally’s te houden in strategische steden. "Zo vergroten ze hun kansen voor de verkiezingen volgend jaar." Dat zou de partij sterker moeten maken voor de parlementsverkiezingen in 2026.