Regime in Iran staat onder druk: 'Angst voor sociale onrust'

De zogenoemde 'Hijab- en Kuisheidwet' zou aanvankelijk vorige week vrijdag van kracht worden. Maar de Iraanse autoriteiten hebben de hoofddoekwet voorlopig in de ijskast gezet. Vicepresident Shahram Dabri zei dinsdag dat 'de wet door de politieke leiders en de nationale veiligheidsraad opnieuw wordt beoordeeld'.

Wat staat er in de wet?

Vrouwen zonder hoofddoek kunnen met de nieuwe wet hogere straffen krijgen dan voorheen. Zo kunnen ze hogere boetes of langere celstraffen krijgen, oplopend tot 15 jaar. Rechters kunnen zelfs de doodstraf opleggen bij activisme of als vrouwen zonder hoofddoek video's van zichzelf opnemen en die naar buitenlandse media sturen.

Daarnaast kunnen bijvoorbeeld restauranteigenaren gestraft worden als vrouwen zonder hoofddoek hun zaak betreden. Ook moeten lichaamsdelen onder de nek bedekt zijn (met uitzondering van handen en voeten).

In aanloop naar de invoering van de wet was er in binnen- en buitenland veel kritiek. Mensenrechtenorganisaties uitten hun zorgen. Zo vreesde Amnesty International voor de vrouwen die opkomen voor hun vrijheden. Ook het oppakken van de Iraanse zangeres Parastoo Ahmadi vorige week– die zonder hijab optrad in Teheran – zorgde voor internationale kritiek. De volgende dag werd ze vrijgelaten.

President tegen de wet

Maar ook invloedrijkere figuren zoals president Pezeskhian waren geen voorstander van de strengere wet. Pezeskhian – die binnen het regime als gematigd wordt beschouwd - had een paar dagen eerder al zijn veto gebruikt om de wet te vertragen. Hij noemde de wet 'ambigu'. Sinds Pezeskhians aantreden in juli heeft hij zich geregeld uitgesproken over een einde aan de hoofddoekplicht voor vrouwen.

De Iraanse Yasmin (niet haar echte naam) was in eerste instantie verrast toen ze hoorde van het uitstel. "Maar anderzijds is het normaal dat het regime dit doet om onrust te voorkomen", zegt ze tegen RTL Nieuws. Uit veiligheidsoverwegingen wil ze anoniem blijven. Ze verwacht dat de Iraanse autoriteiten later de wet alsnog willen gaan invoeren als de kritiek geluwd is.

Midden-Oostenexpert en docent Internationale Betrekkingen Paul Aarts (Universiteit van Amsterdam) was ook verwonderd over het uitstel van de wet. "De laatste tijd zwelden geluiden binnen het radicale kamp aan dat vrouwen tot de orde moeten worden geroepen. Anderzijds zie je dat er blijkbaar meer manoeuvreerruimte is dan werd gedacht, uit angst voor sociale onrust. Af en toe doe je dan een concessie om je eigen bestaan veilig te stellen."

"Iran heeft pas enorme demonstraties meegemaakt vanwege de hoofddoek", voegt arabist en Midden-Oostendeskundige Maurits Berger toe. "Het regime kan zich nieuwe onrust in het huidige klimaat niet permitteren."

Mahsa Amini

Berger doelt op de grootschalige protesten van 2022. Iraniërs gingen toen massaal de straat op na de dood van Mahsa Amini. De 22-jarige vrouw werd opgepakt omdat ze haar hoofddoek niet op de juiste manier zou hebben gedragen. Ze overleed kort na haar arrestatie in een politiecel. Uit onderzoek van de VN bleek ze te zijn overleden aan fysiek geweld.

Voor de vooral jonge Iraanse bevolking was het de spreekwoordelijke druppel. Sindsdien dragen steeds minder vrouwen een hoofddoek. Uiteindelijk werden de protesten keihard neergeslagen door de veiligheidsdiensten. Honderden demonstranten kwamen daarbij om het leven. 

Ook recenter werd het regime in verlegenheid gebracht toen een Iraanse vrouw in ondergoed over de universiteitscampus liep. Die beelden zijn hieronder te zien:

De conservatieve ayatollah Ali Khamenei - de hoogste leider van Iran – heeft het stopzetten van de invoering van de wet uiteindelijk niet tegengehouden. "Dat heeft hij vermoedelijk tandenknarsend gedaan", zegt Aarts. "Maar hij wil ook het regime hoog en droog houden."

Onrust in Syrië

Met een schuin oog wordt gekeken naar de opstand in buurland en tevens bondgenoot Syrië. Na decennia kwam er een einde aan het regime van de familie Assad. Yasmin en haar omgeving denken dat de onrust daar over kan slaan naar Iran en dat de wet daarom is uitgesteld.

'Spanningen binnen het regime'

"Het regime in Iran staat niet sterk", zegt Midden-Oostenverslaggever Pepijn Nagtzaam. "In korte tijd kreeg het klap op klap, bondgenoten en proxy-organisaties Hamas en Hezbollah kregen harde klappen in de oorlog met Israël en zijn zwakker dan ooit. Iran heeft hen met veel geld ondersteund in de oorlog. Ook werd het land zelf gebombardeerd. Op al die fronten hebben ze verloren - of niet gewonnen. Dat weet de Iraanse bevolking ook en die betaalt daar een hoge prijs voor.

Want ondertussen is de Iraanse economie zeer beroerd. Na jaren van sancties van westerse landen is de munt met de helft gedevalueerd over het laatste jaar, en leeft ongeveer een derde van de bewoners onder de armoedegrens. Het laat zien dat er binnen het regime spanningen ontstaan, en dat de leiders in Iran ook zien dat ze op een gevaarlijk punt zijn beland."

Maar Berger en Aarts stellen dat de onrust daar nog geen rol speelt. Berger denkt dat de angst van het regime voor Israël groter is dan voor de onrust in Syrië. Hij verwijst naar de Israëlische premier Netanyahu, die de Iraanse bevolking nog onlangs opriep om in opstand te komen tegen het regime. "Iran weet dat Israël allerlei geheime agenten in Iran heeft die aanslagen hebben gepleegd. Wie weet zijn die ook in staat om deze wet te gebruiken om de Iraanse bevolking op te ruien. Ze weten niet wat Israël kan uitrichten en dit is niet het moment om dat risico te nemen."

Aarts besluit: "Ik denk dat er niet direct een gevaar is dat het regime valt. Maar er wordt wel serieus aan het regime geschud."