Niemand stopt Ruslands inzet van chemische wapens: 'De internationale rechtsorde is gesloopt'

Eerder vandaag meldden de beide Nederlandse inlichtingendiensten MIVD en de AIVD, tegelijk met de Duitse BND, dat Rusland in de oorlog in Oekraïne steeds vaker en gemakkelijker chemische wapens inzet. Het zou onder meer gaan om het gas chloorpicrine.

"Het oorlogsrecht verbiedt alle vormen van chemische wapens", zegt André Nollkaemper, hoogleraar Internationaal Recht aan de Universiteit van Amsterdam. "De oorlog zelf is natuurlijk al illegaal, maar als je eenmaal in een oorlog zit, dan moet je je nog steeds houden aan het oorlogsrecht. Rusland pleegt hiermee een extra schending."

Chemische Wapens Verdrag

Hij benoemt 'twee sets regels' die de inzet van chemische wapens verbieden. Na de Eerste Wereldoorlog is als onderdeel van de Geneefse Conventies (een serie internationale afspraken over humanitair recht) afgesproken zulke wapens niet meer te gebruiken in oorlogen.

En in 1993 is het Chemische Wapens Verdrag - voluit: Convention on the Prohibition of the Development, Production, Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on Their Destruction - opgesteld. Dat is inmiddels ondertekend door 193 landen van de 196 die de VN erkent als onafhankelijke landen. Het verdrag is sinds 1997 van kracht. Alleen de akkoorden van Noord-Korea, Zuid-Soedan en Egypte ontbreken. Israël heeft het wel getekend, maar niet geratificeerd.

"Rusland heeft dit verdrag ook getekend", benadrukt Nollkaemper, "en moet zich er daarom ook aan houden. Maar dat doen ze niet."

Zulke verdragen, die er bijvoorbeeld ook zijn voor wapens als landmijnen en kernwapens, zijn bedoeld om burgerbevolkingen te beschermen tegen wapens die internationaal als 'te gruwelijk' worden beschouwd, zegt defensie-expert Patrick Bolder. "Een chemische wolk kan gemakkelijk op de wind naar een dorpje drijven en daar de burgerbevolking bedreigen. Strijdgassen maken geen onderscheid tussen militairen en burgers, en daarom heeft de internationale gemeenschap ze uitgebannen."

Maar ondanks het verbod worden deze wapens dus toch ingezet door de Russen. En dat kunnen ze straffeloos doen, constateren beide deskundigen, omdat niemand Poetin een strobreed in de weg legt - of kán leggen.

Tandeloze toezichthouder

Puur vanuit strategisch oogpunt bekeken is een strijdgas wel effectief, legt Bolder uit, 'en daarom gebruikt Poetin het natuurlijk ook'. "Als soldaten geconfronteerd worden met gassen, dan laten ze natuurlijk alles uit hun handen vallen om gauw een gasmasker op te zetten. Dan ben je waarschijnlijk kortademig, je ogen tranen, je hoest. Je blikveld wordt beperkt, je hebt moeite je te oriënteren. Je checkt je maten: hebben die allemaal het masker goed en op tijd op kunnen krijgen? Zo ben je al gauw een minuut met iets anders bezig dan je te verdedigen. Voor een aanvaller kan dat het verschil zijn tussen een succesvolle of een afgeslagen aanval."

Officieel, legt Nollkaemper uit, houdt de OPCW (Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens) toezicht op de naleving van de deal. "Maar dat is een tandeloos instituut als het gaat om sancties. Het kan een veroordeling uitspreken, en een dringend pleidooi houden om het verdrag wél na te leven, maar het kan geen sancties opleggen."

De andere instantie die hiertegen in theorie kan optreden, is de VN-Veiligheidsraad. Maar daarin heeft Rusland vetorecht, dus elke poging om Rusland hier tot de orde te roepen, is gedoemd te mislukken.

Bolder vat de internationale onmacht tegen deze schendingen zo samen: "De internationale rechtsorde is gesloopt. Door Poetin, door Trump, door Netanyahu, en ook door onszelf. Er wordt tegen flagrante schendingen van het oorlogsrecht tegenwoordig nog maar weinig opgetreden. We doen niets als Israël burgers aanvalt in Gaza. We doen niets als Poetin burgers aanvalt in Oekraïne. Alleen Trump kan daar feitelijk tegen optreden, maar die houdt het bij wat krachteloze woorden."

Moreel gezag bij het vuilnis

Ook de NAVO-bondgenoten blinken niet bepaald uit in daadkracht, vindt Bolder. "Amerika viel onlangs Iran aan, een soeverein land dat de VS niet bedreigde. Ook schending van het oorlogsrecht. En wat doet Mark Rutte, de chef van de NAVO? Die complimenteert en bedankt Trump voor zijn ingrijpen. Alles bij elkaar kun je zeggen dat wij ons eigen morele gezag bij het vuilnis hebben gezet. We kunnen niet meer met enig gezag tegen Poetin zeggen wat hij allemaal verkeerd doet. Hij weet dat, en hij maakt daar misbruik van. Hij voelt zich niet meer geremd door de regels."

En zo wordt het gebruik van verboden wapens steeds meer beschouwd als een vorm van 'normale oorlogsvoering', zegt Bolder. "Dat komt Rusland goed uit. Ze presenteren de bevolking van Oekraïne steevast als minderwaardige mensen. Daartegen mag je dan, vinden ze zelf, onmenselijke wapens inzetten. Niemand doet er iets tegen, dus de Russische soldaten gaan het zelf ook steeds normaler vinden."

Rusland wordt ervan beschuldigd een zwaar traangas te gebruiken in de loopgravenoorlog in Oekraïne. Daarover maakten we eerder deze video: