Comedy in de woestijn: hoe Saoedi-Arabië lacht om kritiek weg te poetsen

Het zou het grootste comedyfestival ter wereld moeten zijn. Grote namen zoals Dave Chappelle, Jimmy Carr, Bill Burr, Kevin Hart, Louis C.K., Whitney Cummings en Pete Davidson doen mee. Deze grappenmarathon wordt volledig betaald door de Saoedische overheid - een regime dat niet bekend staat voor zijn liefde voor het vrije woord.

Comedians die normaal sterk staan voor vrijheid van meningsuiting, zijn nu onder vuur komen te liggen. Comedian David Cross haalde uit naar zijn collega's: "Ik walg ervan en ben diep teleurgesteld over deze hele walgelijke zaak. Dat mensen die ik bewonder, met onbetwistbaar talent, dit totalitaire leengoed zouden goedkeuren voor... wat, een vierde huis? Een boot? Meer sneakers?"

Mensenrechten versus humor

Ook mensenrechtenorganisaties zijn kritisch. Joey Shea, die voor Human Rights Watch de mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië bijhoudt, noemt het schijnheilig: "Het is behoorlijk teleurstellend om deze zogenaamde voorstanders van vrije meningsuiting te zien optreden in een land dat journalisten executeert." 

Zij wijst bijvoorbeeld naar Jimmy Carr, die laatst nog zei dat hij voor absolute vrijheid van meningsuiting was.

Shea bestempelt het evenement als een vorm van 'comedywashing' om de repressie in het land schoon te poetsen. Het zou onderdeel zijn van kroonprins Mohammed Bin Salmans Vision 2030 strategie. Die moet het land moderniseren en minder afhankelijk maken van olie-inkomsten.

Onderdeel daarvan zijn ook grootschalige investeringen in sport en cultuur: bijvoorbeeld de overname van de golfbond PGA en gamingbedrijf EA, en het WK voetbal in 2034. Ook sociale hervormingen horen erbij, zoals het opheffen van het rijverbod voor vrouwen.

Kritiek verboden

Maar echte democratische hervormingen ontbreken, vertelt Shea: "Hoewel Bin Salman enkele hervormingen doorvoerde die wij uiteraard steunen, viel dit ook samen met de zwaarste repressie van burgerlijke en politieke rechten die we in de moderne geschiedenis van het land hebben gezien."

Zo werd kritische journalist Jamal Khashoggi in 2018 vermoord en zitten vrouwen en mensenrechtenactivisten Manahel al-Otaibi en Waleed Abu al-Khair al jarenlang vast. 

Tot nu toe blijven deelnemende comedians stil over de mensenrechtensituatie in het gastland. Dave Chappelle zei in Riyad: "Het is hier makkelijker om te praten dan in Amerika." Louis C.K. volgde met: "Ik mag geen grappen maken over religie of de overheid - maar daar had ik sowieso geen grappen over."

Of comedians expliciet zijn verteld om zich in te houden, is niet zeker. Comedian Atsuko Okatsuka beweert samen met haar uitnodiging censuurregels te hebben ontvangen. Maar de screenshots die ze op X deelde, zijn niet onafhankelijk geverifieerd. Comedian Tim Dillon werd zelfs van het affiche geschrapt nadat hij grappen had gemaakt over kwesties zoals slavernij in Saoedi-Arabië. 

Bovendien kent het land nog altijd een vergaande antiterrorismewet. "Elke kritiek op de koning of de kroonprins wordt onder deze wet gecriminaliseerd als een terroristisch misdrijf", vertelt Shea.

Binnenlands publiek

Midden-Oostendeskundige Koert Debeuf van de Vrije Universiteit Brussel ziet het anders: "Het is eigenlijk niet zozeer bedoeld voor het buitenlandse publiek, voor het witwassen, maar meer voor binnenlands publiek."

De 40-jarige kroonprins, sinds 2016 aan de macht, richt zich volgens Debeuf op de jonge generatie in Saoedi-Arabië. 71 procent van de bevolking is onder de 35. "Bij de jongeren is dit zelf ook heel populair. Omdat men voor de eerste keer comedycafés ziet openen waar mannen en vrouwen samen naartoe kunnen gaan." Zij zouden snakken naar verandering.

Debeuf meent dat Bin Salman, na de Arabische Lente-protesten die de regio in 2011 overspoelde, bewust anticipeert op onrust onder de jeugd. "Hij denkt: als ik niets doe, dan krijg ik ook problemen met de jongerenbevolking."

Tegelijkertijd wil het land zich internationaal op de kaart zetten. "Ze zagen hoe populair Marokko was in het vorige wereldkampioenschap", vertelt Debeuf. "Zij willen ook een ploeg die zo goed scoort en dat vergt natuurlijk jaren investering." Zo heeft Saoedi-Arabië voor honderden miljoenen beroemde voetbalspelers ingekocht, zoals Cristiano Ronaldo.

Grenzen aan hervorming

Ondanks de modernisering wil de overheid nog steeds de touwtjes in handen houden, stelt Debeuf: "Men wil wel hervormen, maar wil eigenlijk geen tegenstrijd. Het blijft natuurlijk een autoritaire monarchie, waar kritiek niet wordt geaccepteerd." 

Ondanks haar scherpe toon is Shea tegen het boycotten van artiesten die meedoen. Zij kunnen beter hun zichtbaarheid gebruiken om 'te pleiten voor de vrijlating van Saoedische mensenrechtenverdedigers'.

Voorlopig lijkt het alsof er in Riyad vooral gelachen mag worden, zolang de grap niet te ver gaat.