Waarom het zo moeilijk is drones bij luchthavens te onderscheppen

Een Europese luchthaven platleggen is een koud kunstje, zo is de afgelopen weken gebleken. "Daar is niet veel voor nodig", constateert Martijn Kitzen, hoogleraar Irreguliere Oorlogsvoering van de Nederlandse Defensie Academie. "Een eenvoudige drone bij een vliegveld betekent vaak al sluiting voor de veiligheid."

Veel meldingen, geen bewijs

De verstoringen door heel Europa stapelen zich op. Zo moesten de Deense en Noorse hoofdsteden Kopenhagen en Oslo eind september hun luchthavens sluiten vanwege drones in het luchtruim. In België was het de afgelopen dagen ook raak op drie verschillende luchthavens. Vorige week werden ook luchthavens in Duitsland getroffen, zoals in Berlijn en in Bremen. Eerder was München al aan de beurt.

Gevolg: miljoenen euro's aan economische schade, gestrande reizigers en onrust onder de bevolking. De Europese Commissie wijst met de beschuldigende vinger naar Rusland.

Maar hard bewijs ontbreekt. Want zo makkelijk als het vliegverkeer te ontregelen is, zo lastig is het te bewijzen wie erachter zit - of zelfs maar te bewijzen dát het inderdaad drones zijn. "Er zijn genoeg meldingen uit heel Europa, maar we hebben er niet één onderschept of neergehaald", zegt Bart van den Berg, defensiespecialist bij Clingendael. "Arrestaties zijn er ook niet. Kortom: we hebben geen hard bewijs."

Volgens hem kan het in theorie dus om andere dingen gaan, zoals zwermen vogels, weerballonnen, kleine drones van hobbyisten of andere dingen. "Al lijkt het me waarschijnlijk dat in elk geval een deel van de waarnemingen inderdaad drones zijn geweest."

Over de beschuldigingen aan het adres van het Kremlin zegt hij: "Deze vorm van hybride oorlogsvoering past wel in de werkwijze van Rusland om in te spelen op de zwakheden in onze defensie. En we weten dat ze operaties uitvoeren op Europees en op Nederlands grondgebied. Dat Rusland de boel ontregelt met drones, lijkt me een logische verklaring voor de meldingen."

Voorgeprogrammeerde routes

Ook Martijn Kitzen wijst op het probleem van de bewijslast: "Het zijn vaak kleine machines die overal te verkrijgen zijn. Voordat je eraan toekomt vast te stellen waar je precies mee te maken hebt, zijn ze alweer gevlogen."

En de daders zijn ook nogal moeilijk in persoon te betrappen, voegt Kitzen toe, ook omdat ze misschien niet eens in de buurt zijn. De koers van sommige typen drones kan namelijk vooraf geprogrammeerd worden. Degene die ze oplaat, kan dat vanaf een totaal andere locatie leiden. Dat werd bijvoorbeeld duidelijk bij 'Operation Spiderweb': de Oekraïense strijdkrachten hadden aanvalsdrones met vrachtwagens naar Rusland gebracht, waar ze later op afstand werden ingezet om militaire doelen in Rusland aan te vallen.

In deze video leggen we uit hoe 'Operatie Spinnenweb' in zijn werk ging:

Bovendien, zegt Kitzen, áls het al lukt een dader te betrappen, is de kans groot dat je een 'wegwerpagent' aantreft. Dat zijn vaak mensen die online worden verleid om tegen betaling voor een paar duizend euro zo'n operatie uit te voeren. Zo werden in september en oktober drie Nederlandse jongens opgepakt op verdenking van spionage voor Rusland. Zij waren voor de klus via Telegram benaderd door een Russische hacker.

Verdediging ondermaats

Betere bescherming, benadrukken beide experts, begint bij detectie en identificatie. Dat is op dit moment 'ondermaats', vinden ze. Per saldo is Europa 'onvoorbereid' en er vrij weerloos tegen, al wordt er achter de schermen hard gewerkt aan plannen. Oekraïne heeft bijvoorbeeld een landelijk systeem van gevoelige microfoons, die het geluid van naderende drones kunnen herkennen. Radarsystemen die nu zwermen vogels in kaart brengen, kunnen mogelijk zo worden afgesteld dat ze ook drones gaan herkennen.

Volgende probleem: zelfs al heb je de drone kraakhelder in beeld, hoe schakel je hem dan uit? Neerschieten is volgens Van den Berg gevaarlijk: "Een raket of kogel kan missen of afketsen en een vliegtuig raken, of een woning. In Polen is dat gebeurd, daar kwam een raket die een Russische drone miste in het dak van een woning terecht."

Kitzen wijst erop dat drones uitschakelen met wapens, of het nou helikopters zijn of schieten met traditionele afweersystemen vanaf de grond, onevenredig duur zou zijn. "Wil je dan heel Europa uitrusten met afweersystemen? Dat kan eigenlijk niet."

Ook de radiofrequentie verstoren, 'jammen', is niet zonder risico. Daarmee stoor je mogelijk de elektronica van vliegtuigen, de luchtverkeersleiding of lokale veiligheidsdiensten.

Beide experts noemen het 'van urgent belang' dat Europa zich wapent tegen deze ontwikkeling. Niet alleen om deze drones die het vliegverkeer verstoren, maar ook om de dreiging van grotere drones die wapens en explosieven kunnen dragen. Met zulke oorlogsdrones werd het luchtruim van Europese landen de afgelopen maanden ook al meerdere keren geschonden. Bijvoorbeeld in Litouwen, Roemenië en Letland. Begin september vlogen zwermen van zulke drones door het Poolse luchtruim. Die werden toen met hulp van de Nederlandse luchtmacht uit de lucht geschoten.

Jagende drones

Kitzen: "Deze voorbeelden laten zien dat Europa hier echt werk van moet maken."

Van den Berg: "Zelfs als zou blijken dat hier geen kwade bedoelingen achter zitten, moet je hier iets tegen doen. Want je weet dat drones een reële dreiging vormen, nu en in de toekomst."

Aan de afweermiddelen van de toekomst wordt dan ook hard gewerkt, zegt Van den Berg. "Er zijn lasers in ontwikkeling om drones neer te halen, waardoor het risico op nevenschade door kogels of raketten kleiner is. Ook wordt gewerkt aan het afschieten van netten, waarmee ze gevangen kunnen worden. Daarnaast komen er jaag-drones aan, interceptor drones, die zelfstandig op andere drones jagen en ze neutraliseren."

Onze onderzoeksredactie ploos uit dat Russische aanvalsdrones vaak Nederlandse technologie bevatten. Daarover meer in deze video: