Nog 250.000 vermisten in Syrië: identificatie van lichamen uit massagraven enorme klus

Let op: in dit artikel worden foto's getoond die als schokkend kunnen worden ervaren.

In een kelder die is omgebouwd tot identificatiecentrum staat forensisch tandarts Aamer Al-Saraqiby bij een tafel waarop menselijke skeletten liggen uitgestald. Hij pakt een schedel op, draait die om en noteert aan de achterkant: man. 

"Het vaststellen van het profiel van de overblijfselen helpt ons enorm bij de identificatie", zegt hij. "We kijken naar zaken als geslacht en lengte om dat profiel te bepalen."

Massagraven als nalatenschap van onderdrukking

De lichamen die naar het identificatiecentrum zijn gebracht, behoren toe aan mensen die onder het regime van Assad zijn omgekomen of vermoord. Sinds vorig jaar december zijn in Syrië meer dan 66 massagraven gedocumenteerd. Sommige daarvan bevatten naar schatting tienduizenden lichamen.

De lichamen in het identificatiecentrum zijn alleen lichamen die zichtbaar aan de oppervlakte van de graven zijn gevonden. Door een gebrek aan middelen en mankracht is het onmogelijk om alle slachtoffers uit de massagraven te halen en te identificeren.

"We hebben enorm veel lichamen die moeten worden geïdentificeerd. Daarvoor heb je een zeer grote databank en veel personeel nodig", zegt Al-Saraqiby. "Het is op dit moment vrijwel onbegonnen werk. Bovendien zijn DNA-tests in ons land schaars."

Massale executie 

Toch worden niet alle aan de oppervlakte gevonden lichamen overgebracht naar het identificatiecentrum. In de wijk Tadamun, in de hoofdstad Damascus, is er een landschap van ingestorte flats en grauwe puinhopen. Gebouwen die ooit vol leven waren, staan nu als lege hulzen overeind. 

Langs de weg rent een groep kinderen. Eén van hen wijst naar een hoop puin. "Het is hier gebeurd", zegt hij, verwijzend naar een massale executie door soldaten van het Assad-regime in 2013. "Hier waar we staan liggen de lichamen." Jaren later werd een video van deze executies gelekt, die vervolgens de wereld over ging.

Syrische kinderen spelen - onschuldig - tussen botten in het puin, zo is in deze reportage van Pepijn Nagtzaam te zien:

Eén van de kinderen pakt een menselijk dijbeen uit het puin en toont het. "Er liggen hier veel van dit soort botten", zegt hij. Andere kinderen beginnen te graven en vinden ribben, delen van ruggengraten, onderkaken, armbotten en zelfs kleine vingerbotjes.

Een van de kinderen leidt ons naar een half ingestort gebouw en wijst naar een hoek waar hij eerder, naar eigen zeggen, 'armbotten van een kind' heeft gevonden. Tussen de stenen liggen stukken verkoold metaal van verbrande autobanden. Als we met een stok in het puin woelen, komt een half verbrande babyluier tevoorschijn. Even later dringt een muffe geur van ontbinding door. Tussen het gruis blijken kleine menselijke botresten te liggen.

De slachtpartij van Tadamun

In Tadamun werden 41 burgers in een kuil gegooid, bedekt met autobanden en vervolgens in brand gestoken, waarna het graf werd dichtgemaakt. Na de val van het regime verklaarden enkele betrokken soldaten dat zij meer dan vijfhonderd mensen hadden geëxecuteerd en de lichamen in nabijgelegen gebouwen hadden achtergelaten, die later werden opgeblazen.

"Er zijn hier meerdere slachtpartijen geweest", zegt buurtbewoner Abdulelah Amouri. "Onder bijna elk ingestort gebouw liggen lichamen. Het is onvoorstelbaar hoeveel mensen nog altijd worden gezocht."

Volgens de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties heeft het Assad-regime sinds 2011 meer dan 130.000 tegenstanders gevangengezet, van wie het merendeel nog altijd wordt vermist. Syrische mensenrechtenorganisaties schatten dat meer dan 250.000 personen tijdens het presidentschap van Assad zijn verdwenen. 

De lichamen die momenteel op de tafels in het identificatiecentrum liggen, zijn gevonden in Al-Hola, in de provincie Homs. Ze hadden ducttape om de schedel en hun armen waren vastgebonden. 

Forensisch tandarts Al-Saraqiby wijst naar een tafel achter hem. "Daar zie je de ducttape en het touw waarmee ze zijn vastgebonden." Vervolgens wijst hij naar een schedel op een andere tafel, waarin een gat zichtbaar is. "Deze persoon is gedood met een schot door het hoofd."

Identificatie en de hoop op een naam

Al-Saraqiby en zijn collega's proberen in het identificatiecentrum ook zogenoemde 'gemengde lichamen' te reconstrueren: overblijfselen van meerdere slachtoffers die samen zijn gevonden, waarbij botten onderling zijn vermengd. "We stellen de botten opnieuw samen om een profiel van de overblijfselen vast te stellen", legt hij uit. "Zo kunnen we zaken als geslacht en lengte achterhalen."

Daarnaast worden tandgegevens zorgvuldig vastgelegd. "We kunnen deze gegevens vergelijken met informatie van tandartsen, om zo tot een match te komen met iemand die als vermist staat geregistreerd." Alle verzamelde informatie wordt vergeleken met gegevens die nabestaanden hebben aangeleverd bij de nationale commissie voor vermiste personen.

De blootgelegde massagraven vormen tastbare bewijzen van een periode van systematisch geweld en onderdrukking. Terwijl Syriërs hopen op waarheid en gerechtigheid, blijft de ontdekking van nieuwe graven een pijnlijke herinnering aan de donkere decennia die achter hen liggen. 

Ook voor Al-Saraqiby is die last zwaar. "Er is geen enkele familie in Syrië die niemand is kwijtgeraakt", zegt hij. "Als je werkt met lichamen uit massagraven, denk je onvermijdelijk aan je eigen dierbaren die nog steeds niet zijn gevonden, terwijl je zoekt naar die van anderen."

Toch laat hij zich niet tegenhouden door de pijn. "We gaan door totdat ieder lichaam hier een fatsoenlijk graf krijgt, met een steen en een naam", zegt hij. "Ze mogen niet anoniem blijven."

Ahmad vluchtte uit Syrië en woonde jarenlang in Nederland. Hij ging terug na de val van Assad, in onderstaande video hoor je zijn verhaal: