Door overstromingen kan de zeldzaamste mensaap ter wereld verdwijnen

Het is ongewoon stil in de tropische wouden van Noord-Sumatra. In dit onherbergzame gebied zijn normaal de rollende, smakkende en brullende geluiden van de Tapanuli-orang-oetan te horen. Nu niet. Sinds cycloon Senyar het gebied eind november trof, zijn de zeldzame apen niet meer te zien of te horen. 

Natuurbeschermer Panut Hadisiswoyo leidt het Orang-oetan Informatiecentrum op Sumatra. Zijn team trekt er regelmatig op uit om toezicht te houden op de populatie. "Op zo'n tocht zie je normaal gesproken al snel tien Tapanuli-orang-oetans", vertelt hij. "Maar na de storm is het stil geworden in het bos. We hebben er niet één meer gezien." 

Weggevaagd regenwoud

Cycloon Senyar bracht eind november extreme regenval naar grote delen van Zuidoost-Azië. Op Sumatra leidde dat tot grootschalige aardverschuivingen en overstromingen. Bijna duizend mensen kwamen om het leven en miljoenen raakten ontheemd.

"Ik was geschokt toen we de satellietbeelden zagen", zegt bioloog Erik Meijaard. "Wat ooit mooi regenwoud was, is op grote schaal weggevaagd." Meijaard is directeur van onderzoeksbureau Borneo Futures in Brunei en doet al jaren onderzoek in de regenwouden op Sumatra. Deze week publiceert hij een eerste analyse van de gevolgen van de cycloon voor de Tapanuli-orang-oetan.

Uit die analyse blijkt dat tussen de 4000 en 6000 hectare bos is weggevaagd. Volgens Meijaard tonen de satellietbeelden aardverschuivingen die soms meer dan een kilometer lang en honderd meter breed zijn. De vloedgolf van struikgewassen, bomen, water en modder sleurde alles op zijn pad mee. "Een orang-oetan die daarin terechtkomt, heeft geen enkele kans om te ontsnappen", stelt de bioloog.

Dat vermoeden wordt ondersteund door vondsten in het gebied. Hadisiswoyo vertelt over een apenschedel die kort na de cycloon werd aangetroffen door een lid van een zoek- en reddingsteam.

"Tussen het puin lagen de resten van een Tapanuli-orang-oetan", zegt hij. Volgens de natuurbeschermer was de mensaap te herkennen aan de grootte van de schedel en aan de plukjes roodbruine, wollige vacht die typerend is voor de Tapanuli.

Toekomst van de Tapanuli

Hoeveel apen precies zijn getroffen, is lastig vast te stellen. Voor de ramp leefden er naar schatting minder dan 800 Tapanuli-orang-oetans in het wild. De voorlopige berekeningen van Meijaard suggereren dat in enkele dagen tijd 6 tot 10 procent van de totale populatie is omgekomen of ernstig gewond is geraakt.

De Tapanuli-orang-oetan is pas in 2017 ontdekt. Daar maakten we toen deze video over:

Dat verlies is zorgwekkend. Uit eerder onderzoek blijkt dat een jaarlijkse afname van 1 procent of meer al voldoende kan zijn om de soort uiteindelijk te laten uitsterven.

"In onze modellen hielden we rekening met eens in de 50 jaar een catastrofe", zegt Meijaard. "We dachten vooral aan ziektes, niet aan een tropische storm van deze omvang. Wat dit op de lange termijn betekent, weten we nog niet."

Problematisch is dat juist de vruchtbare gebieden langs rivieren zwaar zijn getroffen. Dat zijn plekken waar orang-oetans samenkomen en voedsel vinden. "De structuur van het bos is veranderd", betoogt Meijaard. "Het is de vraag of dieren elkaar nog weten te vinden." Versnippering van groepen maakt de populatie kwetsbaarder. Bovendien zijn door de extreme regenval bloemen en vruchten - het eten van de orang-oetans -  weggespoeld. "Het zal jaren duren voordat deze gebieden zich herstellen."

Meijaard vreest ook voor de psychologische schok van de ramp voor de apen. "Die aardverschuivingen moeten een enorm lawaai hebben veroorzaakt", zegt de bioloog. "Het zijn intelligente dieren; ze zullen doodsbang zijn geweest." Volgens hem kan stress leiden tot extra sterfte in de maanden en jaren na de ramp.

Oproep overheid

Natuurbeschermers en onderzoekers roepen de Indonesische overheid op het leefgebied beter te beschermen. Naast natuurrampen staat het regenwoud onder druk door ontbossing. Volgens Hadisiswoyo is het cruciaal dat winningsbedrijven niet langer vrij spel krijgen. "Door landbouw en mijnbouw verdwijnt het leefgebied nu al", zegt hij. "In kleinere bossen wordt stroperij bovendien makkelijker."

Na de cycloon heeft Indonesië alle particuliere activiteiten in het gebied voorlopig stilgelegd om een milieu-inspectie uit te voeren. Of dat voldoende is om de toekomst van de Tapanuli orang-oetan veilig te stellen, blijft de vraag.