Fouad had nooit teruggestuurd mogen worden, rechter oordeelt positief voor Syrisch gezin
Blijdschap bij de Syrische Fouad na de uitspraak van een Europese rechter. De man had een zaak aangespannen tegen de grensbewakingsdienst Frontex. Zijn gezin had in Griekenland een asielverzoek ingediend, maar werd zonder toestemming teruggestuurd naar Turkije. "Mensenrechten moeten altijd en voor iedereen gegarandeerd zijn."
"Ik hoop dat we gerechtigheid krijgen", zei Fouad voorafgaand aan het hoger beroep tegen RTL Nieuws. "Niemand staat boven de wet, hoe groot de organisatie ook is." En die gerechtigheid kreeg hij, zo bleek vanochtend in een uitspraak van het Europees Hof van Justitie.
Dat het gezin nooit mocht worden teruggestuurd, daar is geen twijfel over. Frontex-directeur Hans Leijtens erkende dat eerder al. In deze zaak draaide het om de vraag of Frontex verantwoordelijk kan worden gehouden voor het illegaal terugsturen van vluchtelingen.
Schadevergoeding
Het hof oordeelde vandaag dat Frontex verantwoordelijk kan worden gehouden voor het terugsturen van het gezin. Een lagere EU-rechter moet nu opnieuw kijken of het gezin recht heeft op een schadevergoeding. Daarbij moet rekening worden gehouden met de plicht van Frontex om de grondrechten te beschermen van vluchtelingen die worden teruggestuurd.
Wat doet Frontex?
Frontex is het Europese grens- en kustwachtagentschap. De instantie heeft als taak om de buitengrenzen van de Europese Unie te bewaken. Door Frontex worden veiligheidscontroles en reddingsacties op zee uitgevoerd. Al langer wordt het agentschap beschuldigd van het illegaal terugsturen van vluchtelingen – een zogenoemde 'pushback'. Daarmee moet voorkomen worden dat vluchtelingen de Europese Unie bereiken.
In de afgelopen jaren speelde Frontex steeds meer een rol in terugkeeroperaties, waarbij mensen die in de Europese Unie niet mogen blijven, teruggestuurd worden naar hun land van herkomst. Zo kan het agentschap een vliegtuig regelen, zoals in het geval van het Syrische gezin is gebeurd. Maar daarbij moet Frontex wel rekening houden met de grondrechten van mensen, zoals het recht op asiel.
Door de oorlog besloot Fouad met zijn vrouw en vier kinderen in 2016 Syrië te ontvluchten. Het plan was om naar Italië te reizen en vervolgens asiel aan te vragen in Duitsland. Maar door een kapotte boot kwamen ze niet verder dan het Griekse eiland Leros. Daar werd hun asielverzoek geregistreerd. Na anderhalve week kreeg Fouad te horen dat ze naar Athene zouden vliegen.
"Ik, m'n vrouw en de kinderen zaten gescheiden in het vliegtuig. Er zat een medewerker van Frontex naast ons. We mochten niet met elkaar praten. We werden behandeld alsof we criminelen waren." Ook de Griekse autoriteiten waren bij de uitzetting betrokken.
Maar in plaats van Athene landde het vliegtuig in Turkije, het land waar de oversteek was begonnen. "Ze droegen ons over aan Turkije zonder onze toestemming."
Fouad spande met Nederlandse mensenrechtenadvocaten een zaak aan tegen Frontex. Nooit eerder stond de instantie voor de rechter. In hun ogen is Frontex medeverantwoordelijk door het gezin illegaal terug naar Turkije te sturen. Fouad eiste een schadevergoeding.
Frontex omstreden
In september 2023 oordeelde de Europese rechter dat Frontex niet aansprakelijk kan worden gehouden. Het zijn de lidstaten die zeggenschap hebben over terugkeerbesluiten. Het gezin had daarom geen recht op een schadevergoeding. Fouad liet het er niet bij zitten en ging in hoger beroep. Met succes, bleek vandaag. De uitspraak van de rechter dat opnieuw naar de zaak moet worden gekeken, biedt hoop.
"Het is een belangrijke zaak", zegt hoogleraar transnationaal recht Galina Cornelisse van de Vrije Universiteit. "Na onderzoek van de Europese Ombudsman en ook uit meerdere rapporten bleek eerder dat er zaken misgaan bij Frontex. Dan wordt het hoog tijd dat er duidelijkheid komt over of Frontex aansprakelijk kan worden gehouden voor mensenrechtenschendingen."
Het agentschap ligt al jaren onder vuur. Zo concludeerde de Europese fraudewaakhond eerder in een rapport dat ambtenaren van Frontex 'pushbacks' geheim hielden. Het was voor de toenmalige directeur reden om op te stappen.
De drempel om een zaak te beginnen is hoog vanwege de hoge juridische eisen en de vele bewijslast. Cornelisse: "In de praktijk is het namelijk lastig om te bewijzen dat mensen illegaal zijn tegengehouden. Daarom zou het helpen als er sprake is van omgekeerde bewijslast, dus dat Frontex moet bewijzen dat het de wet niet heeft overtreden. Zo'n omgekeerde bewijslast en zelfstandige aansprakelijkheid is van belang om zeker te kunnen stellen dat de Europese Unie ook zelf handelt in overeenstemming met het recht.”
'Ik doe het voor de kinderen'
"Ik kan het nog steeds niet goed bevatten", zegt Fouad negen jaar na de reis. "We hadden geen geld meer, al ons spaargeld was weg. Maar we moesten ons leven toch weer oppakken.
Dat doet het gezin sinds hun uitzetting in Noord-Irak. "Het is moeilijk voor mijn kinderen om hier te integreren, omdat de taal anders is dan onze moedertaal", zegt de Syriër. Terug naar zijn geboorteland wil hij niet, ondanks dat de oorlog voorbij is. "Er is daar op dit moment geen toekomst. Er vinden nog altijd moordpartijen en sektarisch geweld plaats."
Fouad hoopt door de uitspraak dat zijn gezin geholpen wordt om naar een Europees land te gaan. "Niet voor mij", benadrukt hij. "Maar voor mijn kinderen, zodat ze in een veilige omgeving kunnen leven en studeren."
Hij besluit: "Mensenrechten moeten altijd en voor iedereen gegarandeerd zijn. Ik hoop dat door mijn verhaal anderen dit bespaard blijft."
Twee jaar geleden verdronken honderden migranten voor de kust van Griekenland. Honderden migranten kwamen om het leven. Ook de broer van Adil overleefde de ramp niet.
