Tropisch voedsel van eigen bodem: deze boeren telen thee, rijst en quinoa
Thee en rijst uit Brabant en quinoa uit Flevoland. In Nederland kweken boeren op kleine schaal tropische producten. "Het komt heel nauw, als de quinoazaadjes nat zijn, komen ze niet uit de pluim."
Honderden theeplanten staan naast elkaar in de kas van kwekerij Special Plant Zundert. Ze zijn allen ongeveer 40 centimeter hoog, de jongste groene scheuten zijn iets lichter van kleur. De kas is niet verwarmd, de zon moet het karwei klaren.
Ongeveer 13 jaar geleden maakte theekweker Johan Jansen uit het Brabantse Zundert een reis door China, waar hij theeplantages bezocht. Thuis wilde hij zelf thee gaan kweken. Dat moest kunnen met behulp van theeplanten uit een koud klimaat, zo dacht hij.
"Het was nog een proces van acht jaar om planten zo te kruisen, dat ze het in Nederland goed doen. Je hebt hier wisselende temperaturen, van 12 tot 30 graden", zegt Dionne Oomen van Tea by Me.
1,5 miljoen planten
De warme zomer van 2020 was gunstig, de planten groeiden extra snel en kregen veel nieuwe toppen. Inmiddels staat in Zundert 6 hectare aan planten (Theeplant camelia sinensus), waar de theemakers met behulp van een theesommelier diverse melanges van maken.
De planten staan in de zomer buiten in potten, maar zijn net deels binnen gehaald om te voorkomen dat ze door de kou in winterslaap gaan en niet meer groeien. "We hebben ongeveer 1,5 miljoen planten staan. Groene, zwarte en witte thee en oolong komt allemaal van dezelfde plant af. Hoe en welk blad je verwerkt, bepaalt de soort thee."
De thee ligt in 900 winkels, van Plus tot de horecagroothandel. "Het is echt een ambacht. Eerst deden we alles met de hand. Twee jaar geleden hebben we machines laten komen en is de productie flink gestegen''. Vorig jaar kwam er duizend kilo thee van het land, nu al vier keer zoveel, legt Oomen uit.
Oxidatieproces
Haar vingers zijn nog vies. Vanochtend heeft ze groene thee gemaakt. De theeblaadjes zijn een dag eerder geplukt, want moeten voor verwerking 12 uur liggen. "Dat noemen we wilten, ze verleppen dan een beetje. De groene theeblaadjes verhitten we eerst kort. Dat stopt het oxidatieproces. Daarna gaat het in de rolmachine, waar de bladeren gerold worden. Dat komen de oliën vrij en ruik je al de eerste theegeur."
De groene thee gaat vervolgens in droogkasten, waarna het verwerkt wordt in een melange, bijvoorbeeld met gedroogde aardbei of verse gember.
"Alle thee wordt dus van dezelfde plant gemaakt. De zwarte thee verhitten we niet, die gaat alleen door de roller en in de droogkast. En de witte thee komt van de jonge toppen en kent weer een ander verwerkingsproces."
Quinoa van Nederlandse grond
Nederland is niet alleen kouder dan de zuidelijke landen. Het is ook natter. Dat heeft gevolgen voor de productie van quinoa, merken ze bij Quinoa Holland.
Toch kun je met geduld en de juiste plantjes deze zaden ook in Nederland kweken, zo bewijst teler Corné Overbeeke. Zijn vader is al 40 jaar akkerbouwer en teelt diverse granen zoals tarwe, gerst en blauwmaanzaad.
Experiment op akker vader
Toen Overbeeke in 2014 als business developer in de Verenigde Staten werkte en zag hoe populair quinoa daar al was, kroop het bloed waar het niet gaan kon. Hij verdiepte zich in de plant en de kweek in Zuid-Amerika en zaaide de gewassen in 2015 op een akker van zijn vader.
"Je probeert verschillende rassen, sommigen mislukten. Het ene groeide wel en het andere niet. Niet ieder ras is even sterk. Uiteindelijk ben ik gaan werken met een ras uit Denemarken, dat gemaakt is om te groeien in Europese omstandigheden. Dat ging beter, maar het blijft complex en we blijven afhankelijk van de natuur."
Pluimen
Toch blijft hij zich inspannen voor de kweek van quinoa in Nederland. "Het wordt onder meer in landen als Peru en Bolivia gekweekt. Het was eigenlijk het voedsel van de armere bevolking, maar nu het zo populair is wordt het meteen geëxporteerd en kan de lokale bevolking het niet krijgen. Bovendien is het transport met containerschepen vervuilend, vind ik."
Reden om het in eigen land te gaan kweken. "Het is vergelijkbaar met granen. Het zaadje zaai je in de losse grond. Er ontstaat een plant van 1,5 meter hoog. Daar zitten allemaal pluimen aan en in die pluimen zitten duizenden quinoazaadjes."
Zonnig en droog
Het klinkt simpel, maar dat is het niet in het Nederlandse klimaat. "Het komt heel nauw. Je kan het pas zaaien in april, als het wat warmer is."
De rijptijd is 150 dagen. Dat betekent dat je in september kan oogsten, maar dan is het vaak nat in Nederland. "Dan krijg je de zaadjes niet uit de pluim. Het moet zonnig zijn. We hebben nu bijvoorbeeld eind augustus al geoogst. Tachtig procent is rijp. De slechte zaadjes zijn groen in plaats van bruin. Die hebben een andere dichtheid dus halen we eruit door in de zeefmachine met lucht te blazen."
Qua schoonmaak en levering is het een intensief proces. De kweek is dan ook nog kleinschalig in Nederland. "Wij telen ongeveer 25 ton per jaar. We verkopen de oogst direct aan consumenten en aan horecazaken.
Rijst uit Brabant
Voor verkoop aan supermarkten moet je veel grotere hoeveelheden hebben. Daar liep ook Jan Veerhuis uit het Brabantse Bosschenhoofd tegenaan. Vijf jaar geleden begon hij met de kweek van rijst in retentievijvers (vijvers voor waterberging). Het water heeft een hoog fosfaat en nitraatgehalte, waardoor de planten snel groeien.
Samen met zijn zwager zette Veerhuis de kiemen uit. Vijf maanden later had hij bijna 100 kilo rijst. "Dat klinkt makkelijk, maar is het niet. Je bent afhankelijk van de zon, maar ook van het maanlicht en de wind. We zitten in de luwte, maar 's nachts is het eigenlijk soms te koud."
Karton en bier van rijst
"Eind juli geven we de plant minder voeding, waardoor die verder gaat in een vegetatieve staat. Eind september, begin oktober kun je oogsten. Niet alle rijst is dan al rijp, maar daarna wordt het echt te koud. Maar dat is in mijn geval niet erg omdat ik het vooral verwerk in andere producten."
Zo verkoopt Veerhuis ongeveer 80 kilo per jaar en maakt hij van de rijstplanten (stro) verder vezelplaten, rijstwhiskey en rijstbier. "Boeren in de tropen hebben geen geld of mogelijkheden om te experimenteren. Dat is een van de redenen dat ik dit doe. Je kunt alle delen van de plant gebruiken, er is ook voor die boeren meer geld uit te halen."
De klimaatverandering helpt. Des te warmer, des te beter, zegt Veerhuis. "We willen nu ook proeven doen met de kweek van rijst op droog gebied. En er zijn rijstplanten die zoutwaterresistent zijn, ook daar wil ik graag mee testen."
Drie jaar geleden nam RTL Z al een kijkje bij de theeplantage in Zundert, die toen net geopend was: