Mickey Mouse is van ons allemaal: auteursrecht vervallen
Het auteursrecht op Mickey Mouse is vervallen en dat levert nu al flink wat andere interpretaties op van de wereldberoemde muis. Zo zijn er al een horrorfilm- en game in de maak. Maar aan het gebruik van het personage zitten heel wat haken en ogen en daardoor houdt Disney nog een flinke vinger in de pap. "Disney en Mickey zijn zeker niet verloren."
Meteen het belangrijkste detail: het gaat om de versie van Mickey Mouse in Steamboat Willie, een korte cartoon uit 1928. De muis is hier zwart-wit, heeft nog geen handschoenen aan en een lange staart. Pas in latere jaren zien we Mickey in kleur. Met het bekende design dat we vandaag de dag herkennen: witte handschoenen en een rood broekje.
Als je Mickey Mouse wil gebruiken in nieuwe verhalen en films, dan moet je dus voortbouwen op de muis uit 1928, want moderne versies kan je (nog) niet gebruiken.
Disney plaatste 14 jaar geleden al de Steamboat Willie-film op YouTube:
Maar vanuit Nederland broodtrommels bedrukken met Mickey uit 1928, kan dat dan nu zomaar? Het korte antwoord: ja, zegt Charlotte Meindersma, jurist auteursrecht bij Charlotte's Law. "Maar Disney heeft wel altijd geprobeerd om dit soort dingen tegen te houden, daarom hebben ze er eerder ook al voor gezorgd dat de auteursrechten werden verlengd."
Kritiek op Disney
Oorspronkelijk zou Steamboat Willie het publieke domein in de Verenigde Staten namelijk al betreden in 1984 (na 56 jaar). Die tijdlijn is meerdere malen versprongen door veranderingen in de auteursrechtenwet. De wet is voor het laatst gewijzigd in 1998, sindsdien is de auteursrechtenperiode in de VS er een van 95 jaar.
The Walt Disney Company heeft daar destijds flink zijn best voor gedaan, waardoor de wet ook wel bekend staat als de 'Mickey Mouse Protection Act'. Daar is toen richting Disney best veel kritiek op geweest, vertelt Michelle de Graef, advocaat bij SOLV Advocaten. "De vraag is dan ook of ze dat snel weer zouden doen."
Misschien geen nieuwe protection act, maar Disney maakte wel een nieuwe variant van Steamboat Willie, namelijk Steamboat Silly. In Steamboat Silly verschijnt een variant van de Mickey Mouse uit 1928 met nét wat andere karakteristieken. Als iemand de Mickey gebruikt die iets te veel lijkt op die van Steamboat Silly, waar ze nog wél auteursrecht over hebben, dan kan Disney het gebruik ervan alsnog tegenhouden, vertelt Meindersma.
Mickey merchandise
Een storm aan Mickey Mouse-producten op basis van de 1928-versie hoeven we niet te verwachten. "Disney gebruikt nu vooral de moderne variant van Mickey voor hun merchandise. Sommige mensen zullen het leuk vinden om wat producten uit te brengen met de oude Mickey, maar waarschijnlijk zal het wel meevallen", zegt Meindersma.
Omdat Disney de Mickey uit 1928 niet meer actief gebruikt, acht Meindersma de kans klein dat ze nu enorm veel omzet mislopen door het verliezen van de auteursrechten. Disney heeft nog steeds het merkenrecht op de naam Mickey Mouse, de naam mag daardoor ook niet gebruikt worden, vertelt Meindersma.
Merkenrecht
"Disney en Mickey zijn zeker niet verloren", zegt ook De Graef. Disney heeft nog steeds veel andere intellectuele eigendomsrechten die het bedrijf kan uitoefenen, waaronder ook het merkenrecht.
Als een consument het idee krijgt dat een product met de niet-meer-beschermde Mickey wel afkomstig is van Disney, dan kan dit verwarring veroorzaken. Hierdoor kan mogelijk schade aan het merk van Disney ontstaan. Dan kan Disney een beroep doen op merkbescherming om zo een inbreuk stop te laten zetten, legt De Graef uit.
Zal Disney de horrorfilms en games die nu op de planning staan dan gewoon uit laten komen? Daar is geen eenduidig antwoord op en ligt echt aan de invulling van een game of film. Maar omdat het horror is, en dat iets is wat Disney eigenlijk helemaal niet maakt, kan dit meewegen bij de keuze of ze ertegenin zullen gaan, legt De Graef uit.
"Het is voor makers een beetje koorddansen om te bepalen wat ze ermee willen doen", zegt De Graef. Een nieuwe game heet bijvoorbeeld 'Mouse', dat is al een manier om de naam Mickey Mouse te omzeilen en niet direct een (overduidelijke) confrontatie aan te gaan met Disney, aldus De Graef.
Elk jaar op 1 januari
Je weet nu precies wanneer figuren in het publieke domein komen, legt Meindersma uit. In de VS is dat in de meeste gevallen 95 jaar nadat een figuur voor het eerst werd gepubliceerd. "Als iets oorspronkelijk in Nederland is gemaakt en de maker is bekend, dan loopt het auteursrecht tot 70 jaar nadat de maker is overleden".
Ieder jaar wordt hier een lijst van gemaakt, dit jaar staan ook Teigetje (uit Winnie de Poeh) en het boek Orlando van Virginia Woolf op de lijst.
Komende jaren
Mickey is niet het enige figuur die nu, op zijn eigen manier, van ons allemaal is. Winnie de Poeh, Sherlock Holmes, Tarzan, Frankenstein en Dracula gingen de muis al voor. Daardoor kan je nu een film over Enola Holmes (de zus van) en een horror-interpretatie van Winnie de Poeh bekijken.
Maar de komende 15 jaar komen er nog veel meer bekende personages beschikbaar in het publiek domein. Bij Disney wordt Pluto volgend jaar onderdeel van het publieke domein en in 2029 volgen Donald Duck en Goofy. Ook superhelden Superman, Batman en Wonder-Woman van DC Comics moeten er vanaf 2030 aan geloven.