Overheid waarschuwt: Nederlandse banen op de tocht door AI

"Het heeft heel veel gevolgen voor ons leven: hoe we leren en werken", zegt demissionair staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen. 

De meest reële bedreiging is het veranderen van ons werk. "Het Internationaal Monetair Fonds waarschuwde al dat zo’n 40 procent van de banen sterk verandert."

"In de advocatuur kunnen ze het gebruiken om sneller jurisprudentie te verzamelen. In de gezondheidszorg kunnen artsen zich laten ondersteunen om makkelijker diagnoses te laten stellen. Maar het betekent ook dat sectoren veranderen."

Kwetsbare beroepsgroepen

Een aantal beroepsgroepen is het meest kwetsbaar voor de opkomst van generatieve AI. Tot die vorm van AI wordt onder meer ChatGPT gerekend: de chatbot die zelf teksten kan produceren op basis van een vraag of bijvoorbeeld programmeercode kan schrijven en controleren op fouten.

Maar denk ook aan toepassingen als Dall-E en Midjourney die op basis van een aantal woorden fotorealistische afbeeldingen kunnen maken. Ook systemen die gesproken teksten kunnen samenvatten en vertalen vallen onder generatieve AI.  

Daar gaan vooral mensen last van krijgen die creatief werk doen, data-analyses uitvoeren, juridische werkzaamheden doen en kantoorondersteuning bieden, valt te lezen in de visie. In een rapport van adviesbureau McKinsey wordt ook gevreesd voor mensen die werkzaam zijn bij de klantenservice van bedrijven en organisaties. 

Toch rekenen de meeste economen volgens de visie er niet op dat de totale werkgelegenheid afneemt, omdat er ook banen bijkomen. Maar op korte termijn kan er wel verstoring zijn. Want iemand die ontslagen wordt als bijvoorbeeld directie-assistent kan niet zomaar aan de slag bij een bedrijf dat bouwt aan generatieve AI. 

Opdracht voor de SER

Wat precies de effecten zijn voor de arbeidsmarkt is dus nog onduidelijk. Daarom heeft de Sociaal-Economische Raad de opdracht gekregen van het kabinet die impact in kaart te brengen. 

"Hoe kunnen we zorgen dat we banen in Nederland behouden? Banen die interessant zijn. Zorgen dat onze productiviteit goed wordt ingezet en dat onze welvaart behouden blijft en groeit."

Kansen

Het doel van de visie is verder om de kansen van AI te benutten, zonder dat het ten koste gaat van onder meer de welvaart, veiligheid en rechtvaardigheid. En die kansen zijn er te over. 

Bedrijven kunnen efficiënter werken als zij generatieve AI inzetten om bijvoorbeeld computercode te schrijven, het snel produceren van andere ontwerpen in de machinebouw of door routineklusjes te laten doen door AI. 

De overheid is al langer bezig met beleid op kunstmatige intelligentie. Zo wordt geïnvesteerd in het bedrijfsleven, worden gratis AI-cursussen via de Nederlandse AI-coalitie aangeboden en zijn er investeringen om AI en andere digitale innovaties op te nemen in het onderwijs. 

Risico's AI nemen toe

Alleen is dat niet genoeg voor de toekomst, omdat de techniek zich zo snel ontwikkelt. AI wordt sneller en beter en steeds meer mensen hebben toegang tot de technologie. De risico’s nemen toe met de mogelijkheden. En die risico’s beperken zich niet tot de arbeidsmarkt. 

"Want ook de verspreiding van desinformatie, zoals foto’s en teksten, willen we in kaart brengen en aanpakken", zegt Van Huffelen. 

Discriminatie en privacy

Een aantal rechten kunnen onder druk komen te staan door de opkomst van generatieve AI, zoals het recht op privacy en gegevensbescherming. 

Zo worden de taalmodellen - de techniek onder de motorkap van chatbots als ChatGPT - getraind met informatie van het internet. En de kans is groot dat daar persoonsgegevens tussen zitten, wat in strijd is met de privacywetgeving. Privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens trok daar al over aan de bel. 

Er zijn al regels in de maak. In december werd in Brussel een akkoord bereikt over regels die ook in Nederland gaan gelden, als het Europees Parlement en de EU-lidstaten ook akkoord zijn. Een van de voorbeelden is dat generatieve AI, zoals chatbots en de apps die foto’s maken, ervoor zorgen dat iedereen kan zien dat het content is die niet door mensen is gemaakt.