Dit zijn je rechten als je staakt: 5 vragen en antwoorden

1. Wanneer en hoe vaak mag er gestaakt worden? 

Bijna altijd en 'zo vaak als nodig is om je eisen ingewilligd te krijgen', laat de FNV weten. Er wordt gewezen op het stakingsrecht. Een grondrecht dat overigens niet in de Nederlandse wetgeving terug te vinden is. Het is gebaseerd op het Europees Sociaal Handvest (ESH). Zonder het stakingsrecht zijn werknemers gedoemd om te 'bedelen', vindt de vakbond.

Daar staat tegenover dat werknemers niet verplicht zijn om mee te doen aan een staking. Stakers mogen geen druk uitoefenen op collega's die niet willen staken. Aan de andere kant mogen stakers ook niet geïntimideerd worden door werknemers die niet willen staken. De inzet van stakingen is vaak een beter loon of betere arbeidsomstandigheden. 

Sinds een uitspraak van de Hoge Raad in 2015 hoeft een staking geen uiterst middel (ultimum remedium) meer te zijn. Ook hoeft de staking niet per se van tevoren aangekondigd te worden. Wel worden deze punten nog steeds meegenomen bij de beoordeling van een rechter of een staking beperkt of verboden dient te worden, zegt Gerard Berghuis van Baasz Advocaten, een kantoor dat gespecialiseerd is in arbeidsrecht.

De langste staking in Nederland duurde, voor zover bekend, 843 dagen (ruim twee jaar).  Het was een staking van houtzagers bij de Gebroeders Loos in het Overijsselse Blokzijl in 1924. Ze wilden zich onder meer aansluiten bij de vakbond. Na de lange strijd werden de stakers ontslagen en verdween het bedrijf. 

Recenter, in 2012, staakten de schoonmakers en werd er pas na 105 dagen een akkoord bereikt. 

2. Wanneer mag er niet gestaakt worden? 

"Uitgangspunt is dat een staking rechtmatig is, tenzij er redenen zijn om het grondrecht te beperken. Die redenen kunnen verschillen en zijn afhankelijk van de situatie", legt een woordvoerder van FNV uit.

"Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar maatschappelijk belang", vult Berghuis aan. Hij gebruikt net zoals de FNV volksgezondheid als voorbeeld. "Het spreekt voor zich dat niet iedereen in een ziekenhuis tegelijkertijd het werk neer kan leggen." in de meeste sectoren kan gewoon gestaakt worden zonder beperkingen, aldus de FNV.

Ook als er sprake is van 'disproportionaliteit' kan een staking door de rechter als onrechtmatig bestempeld worden. Berghuis: "Als een bedrijf bijvoorbeeld failliet dreigt te gaan door een staking." Het aanbrengen van financiële schade aan het bedrijf is overigens niet verboden. Dat is juist de bedoeling volgens de FNV. "Zodat de werkgever druk voelt."

"Een staking die aanvankelijk rechtmatig is, kan in een later stadium als onrechtmatig worden aangemerkt. Dit kan gebeuren als de omstandigheden veranderen, waardoor de staking disproportionele schade veroorzaakt of de veiligheid en vrijheid van burgers in gevaar brengt", voegt Berghuis toe. 

In 2016 mocht een staking van grondpersoneel op Schiphol niet doorgaan omdat er topdrukte werd verwacht op het vliegveld. De rechter sprak van maatschappelijke noodzaak. Boa's mochten in 2019 niet staken op Koningsdag. Hierdoor zou 'een essentiële schakel uit de veiligheidsketen' wegvallen. Apothekers mochten in de week van kerst niet staken van de rechter. 

3. Wat is een wilde staking? 

Een 'spontane' staking die niet georganiseerd is door een vakbond of belangenorganisatie, maar door de werknemers zelf. Een staking kan in een later stadium wel overgenomen worden door bijvoorbeeld de vakbond. 

Acties van de vakbonden worden eerst juridisch dichtgetimmerd. "Bij een actietraject kijken altijd twee juristen mee om te controleren of het actietraject volgens de regels wordt uitgevoerd", schrijft de FNV. Daar wordt wel aan toegevoegd dat een wilde staking niet eerder onrechtmatig hoeft te zijn dan een staking die door de FNV is uitgeroepen. 

4. Heb je recht op loon als je staakt? 

Nee. De bij de vakbond aangesloten werknemers kunnen wel putten uit de stakingskas van de desbetreffende vakbond. Berghuis: "Voor de niet-stakende werknemers, oftewel de werkwilligen, geldt dat zij wel recht hebben op loondoorbetaling als zij tijdens de staking gewoon kunnen werken. Er is dan geen enkele grond om het loon niet door te betalen. Het werk wordt immers verricht. 

Als de werkwilligen niet kunnen werken als gevolg van de staking, hoeft de werkgever hen geen loon te betalen. Dit komt doordat er toch geprofiteerd kan worden van de staking. 

Hierdoor moeten werknemers weleens noodgedwongen 'meedoen' aan de staking. Als bijvoorbeeld een buschauffeur niet wil staken en van hogerhand wordt bepaald dat er niets rijdt, dan is de buschauffeur gedwongen om mee te doen. 

Staken heeft wel degelijk zin, zoals hieronder te zien is. De tekst gaat door onder de video. 

Bij een wilde staking ligt het anders. Berghuis: "De werkwilligen die als gevolg van een wilde staking worden verhinderd om hun werkzaamheden te verrichten, behouden volgens de Hoge Raad wel hun loonaanspraak." 

In veel gevallen wordt het loon na geslaagde onderhandelingen alsnog uitgekeerd.

5. Mag een werkgever eisen dat je overwerkt? 

Ook op deze vraag is het antwoord nee. "Wanneer een vakbond oproept tot staken dan mag je staken. Als je werkgever je desondanks onder druk zet om toch te gaan werken is het verstandig om contact op te nemen met je vakbond", schrijft de FNV. In het geval van de staking van de bij Bovag aangesloten bedrijven heeft de vakbond desondanks ook een overwerkstaking uitgeroepen. 

Berghuis zegt daarbij dat werkgevers geen uitzendkrachten mogen gebruiken als het vaste personeel staakt. Ook mogen er geen premies worden uitgekeerd aan personeel dat het werk er niet bij neerlegt. Een werkgever mag dus wel een staking laten verbieden of beperken via de rechter.

De FNV zegt te merken dat werknemers van kleine bedrijven met enige regelmaat onder druk worden gezet om niet mee te doen. "Bij kleine bedrijven wordt het vaak persoonlijk gemaakt en speelt de werkgever in op het gevoel van de werknemer. Dat klanten weglopen als hij/zij gaat staken bijvoorbeeld. Of dat de werkgever aangeeft dat een staking voelt als iets persoonlijks, in plaats van een strijd voor een betere cao."