Zo bouwt Europa een eigen cloud: 'De afhankelijkheid van Amerika is gigantisch'

Nederland is een van de landen waar de overheid zwaar afhankelijk is geraakt van de clouddiensten van vooral grote Amerikaanse bedrijven zoals Microsoft, Amazon en Google. Zij leveren de e-mail, chat, online samenwerking en digitale documentopslag die veel Nederlanders dagelijks gebruiken. 

Hun diensten afnemen was lange tijd een vanzelfsprekendheid. Maar, waarschuwen experts, dat is jarenlang op zo'n grote schaal gedaan dat overheidsorganisaties, financiële instellingen en zelfs ziekenhuizen in een risicovolle afhankelijkheidspositie zitten. De it-functies die cruciaal zijn voor het functioneren van deze organisaties draaien namelijk grotendeels op zulke ingehuurde Amerikaanse clouddiensten.

'Afhankelijkheid is zorgwekkend'

Het besef dat we zwaar afhankelijk zijn van Amerikaanse clouddiensten is ook doorgedrongen in de politieke top in Den Haag en Brussel. Een besef dat dit jaar in een stroomversnelling is geraakt door de onvoorspelbare koers van de regering-Trump.

"De afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders is gigantisch", zegt Marietje Schaake, oud-Europarlementariër en tegenwoordig techonderzoeker aan de Amerikaanse Stanford-universiteit, tegen RTL Z. "Net als onze bredere afhankelijkheid van Amerikaanse technologie is dat zorgwekkend, omdat de VS geen bondgenoten meer zijn en zich bereid tonen om die afhankelijkheid als pressiemiddel te gebruiken. Europa moet eigen alternatieven opbouwen."

De Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, beseft dat en wil daarom ook een eigen cloud ontwikkelen. Dit Europese cloudproject is samen met het ontwikkelen van eigen AI een van de speerpunten voor de komende jaren. Het is zelfs aangemerkt als een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI) en mag om die reden staatssteun krijgen. 

Zeven EU-landen verstrekken in totaal 1,2 miljard euro aan staatssteun, zo maakte Brussel anderhalf jaar geleden bekend. Nederland is een van de landen die de portemonnee trekt en 71,2 miljoen euro aan subsidie bijdraagt uit de staatskas. Naast staatssteun wil de Commissie nog eens 1,4 miljard euro aan private investeringen ophalen voor de Europese cloud.

Nederlandse bedrijven doen mee

Het IPCEI-programma voor cloud wordt uitgevoerd door negentien bedrijven, afkomstig uit deze zeven landen. Zij zijn de zogenoemde 'directe deelnemers' aan het Europese cloudproject. 

De enige Nederlandse onderneming op de lijst is het Amsterdamse hosting- en cloudbedrijf Leaseweb. Zij leveren verschillende clouddiensten aan bedrijven en organisaties. Leaseweb bouwt ook aan een zogenoemde 'publieke cloud' die via het internet beschikbaar is voor iedereen. Dit als alternatief voor de 'hyperscalers', zoals de enorme datacenters van Amerikaanse techreuzen worden genoemd.

Het netwerk van Leaseweb telt 28 datacenters in Europa, Azië, Australië en Noord-Amerika. Twee daarvan staan in Nederland. Klanten kunnen zelf kiezen waar zij hun data opslaan. "Wij brengen die data nooit buiten het land waar ze op wens van de klant zijn opgeslagen", zegt Leaseweb-directeur Robert van der Meulen, verantwoordelijk voor productstrategie. "Klanten weten dus te allen tijde waar hun gegevens zich bevinden." 

Onder de negentien directe deelnemers hangt een groeiende groep van inmiddels 95 partnerbedrijven die ook meebouwen. Daar zitten ook Nederlandse bedrijven tussen, zoals cloudbedrijf BIT, hostingbedrijf i3D.net en glasvezelbedrijf Eurofiber. Ook onder meer onderzoeksinstituut TNO, de Universiteit Twente en internetknooppunt AMS-IX doen mee. 

Zij werken samen in projecten met een specifiek doel. Denk aan het zo energiezuinig mogelijk maken van de datacenters van de Europese cloud, of om ervoor te zorgen dat al die verschillende Europese clouddiensten met elkaar kunnen communiceren. Dat moet uiteindelijk leiden tot een 'soevereine' Europese cloud.

Maar dat is niet zo maar even geregeld. De blauwdruk van de Europese cloud, oftewel de eerste 'essentiële softwarelaag' die nodig is om Europese cloudaanbieders met elkaar te verbinden, is naar verwachting eind 2027 klaar, laat een woordvoerder van de Europese Commissie weten. Eenmaal klaar, moet deze vervolgens nog in gebruik worden genomen door de verschillende cloudpartijen.

Wat is de cloud eigenlijk?

De 'cloud' is een bijzonder breed begrip. Belangrijk is om onderscheid te maken tussen het enerzijds huren van servers en databases (cloudinfrastructuur), en het anderzijds afnemen van bekende diensten zoals kantoorsoftware en e-mail (cloudapplicaties) of meer geavanceerde diensten voor software-ontwikkelaars en data-analisten (cloudplatforms).

'Omslag lukt vaak niet'

Een grote uitdaging is bovendien de manier van denken die Europese spelers moeten omarmen, zegt IT-expert Bert Hubert. "Als je naast servers verhuren ook allemaal knappe diensten wil gaan leveren, moet je ijzersterke ontwikkelaars in dienst nemen. Vervolgens moet je die diensten ook 24/7 ondersteunen. Daarvoor zijn hele dure werknemers nodig."

Hubert betwijfelt of hostingbedrijven zoals Leaseweb zelf zo'n grote omslag wel kunnen maken. "We vragen ze feitelijk om totaal andere bedrijven te worden. En dat lukt de meeste clubs niet." Hij denkt wel dat er nieuwe Europese cloudspelers kunnen ontstaan die hun servers exclusief overlaten aan hostingbedrijven als Leaseweb, het Duitse Hetzner, of het Frans OVH. Om zo samen een realistisch alternatief te worden voor Amazon, Microsoft en Google. 

Eerder initiatief sneuvelt

Er is eerder geprobeerd een Europees cloudplatform op te zetten. Het in 2020 met veel bombarie aangekondigde Duits-Franse initiatief Gaia-X faalde jammerlijk nadat plots ook Amerikaanse en Chinese bedrijven mee mochten doen. Inmiddels richt Gaia-X zich op standaarden voor het delen van data, deels met subsidie van de EU.

Los daarvan werkt Nederland ook aan een plan om binnen vier jaar een 'volwassen nationale cloudinfrastructuur' te bouwen. Het doel is om kritieke overheidsdiensten in eigen beheer te houden, vanuit de gedachte 'Nederlands waar mogelijk, Europees waar noodzakelijk'. De nieuwe zogenoemde Rijksbrede cloudstrategie zou in het eerste kwartaal van dit jaar worden gepresenteerd, maar laat nog op zich wachten.

Daarnaast zou vorige week vrijdag de nieuwe 'Nederlandse Digitaliseringsstrategie' gepresenteerd worden door PVV-staatssecretaris Zsolt Szabó. Drie dagen daarvoor trok partijleider Geert Wilders echter alle PVV-bewindspersonen terug uit het kabinet. Met dat besluit viel niet alleen het kabinet, maar viel ook de onthulling van het Nederlandse digitaliseringsplan van Szabó op de valreep in duigen.