Wat betekent het voor ons als Iran de Straat van Hormuz afsluit?

1. Wat speelt er?

Israël heeft Iran aangevallen en probeert nucleaire installaties uit te schakelen, omdat het niet wil dat Iran een kernwapen ontwikkelt. Dat leidde tot aanvallen van Iran en beide landen bestoken elkaar nu geregeld. De vrees bestaat dat het conflict zich uitbreidt. Iran kan bijvoorbeeld proberen te bereiken dat er minder of geen schepen meer varen door de Straat van Hormuz.

Scheepseigenaren zijn daar in ieder geval bang voor. Frontline, het grootste op de beurs genoteerde bedrijf dat tankers verhuurt, weigert al nieuwe contracten om naar de Perzische Golf te varen, schrijft de Financial Times.

Afgelopen weekend bleek al dat de navigatiesignalen van meer dan negenhonderd schepen in de Straat van Hormuz en de Perzische Golf werden geraakt.

2. Waarom is de Straat van Hormuz zo belangrijk?

Aan de Perzische Golf liggen veel landen die olie en vloeibaar gemaakt aardgas (LNG) produceren. Als dat moet worden vervoerd naar onder meer Europa, de VS, of Azië, dan gaat dat per schip en dan ontkom je er niet aan om via de Straat van Hormuz te varen. Dat geldt voor olie en LNG uit Saoedi-Arabië, Koeweit, Irak, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.

Olie uit Saoedi-Arabië kan voor een deel wel via een pijpleiding dwars door het land naar de Rode Zee, dan omzeil je de Straat van Hormuz, aldus Lucia van Geuns, energie-expert bij Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Maar de Saoedische olie gaat vooral naar China en India en als dat via de Rode Zee gaat, dan moet je omvaren. Bovendien moet je dan weer langs Jemen, waar de Houthi's geregeld schepen aanvallen, vertelt zij.

Olie uit de Verenigde Arabische Emiraten kan deels via een pijpleiding naar de Golf van Oman, waardoor je de Straat van Hormuz links kan laten liggen. Maar die pijpleiding is niet genoeg voor alle olie-export. Alles bij elkaar gaat zoals gezegd ongeveer 20 procent van alle olie die wereldwijd wordt vervoerd via de Straat van Hormuz.

Verder gaat er veel LNG via die zeestraat, ongeveer een derde van de wereldwijde productie. Het gaat dan vooral om LNG uit Qatar, waar Nederland ook gas inkoopt.

3. Kan Iran die dan zomaar afsluiten en is dat al eerder gebeurd?

Iran kan in principe tankers die olie of LNG vervoeren aanvallen met kleine bootjes, legt Van Geuns uit. De Straat van Hormuz is maar zo'n 40 kilomeer breed. In het verleden is het weleens gebeurd dat schepen in de Straat van Hormuz werden aangevallen, maar deze is nog nooit volledig afgesloten geweest, aldus Van Geuns. 

Wel is het vervoer al eens ernstig verstoord geweest, zoals tussen 1980 en 1988, toen Irak en Iran met elkaar in oorlog waren, zegt zij. "In de jaren 2011-2012 dreigde Iran met afsluiten, dat was naar aanleiding van internationale sancties vanwege het nucleaire programma van Iran."

4. Wat betekent een (dreigende) afsluiting voor de olieprijs?

Nu al is er een effect van de geopolitieke onrust, aldus Van Geuns. De prijs voor een vat Brentolie was circa 64 dollar en dat is gestegen tot zo'n 72 euro en dat was zelfs even 76 dollar, dat betekent een risicopremie van 8 tot 9 dollar. Als de Straat van Hormuz (deels) zou worden afgesloten, dan zal de olieprijs waarschijnlijk enorm doorstijgen, verwacht Van Geuns. Het gaat immers om 20 procent van de wereldwijde dagelijkse olieproductie die dan wegvalt.

Als een afsluiting maar relatief kort duurt, dan valt het effect nog wel mee, denkt Van Geuns. Maar als het weken of zelfs maanden duurt, dan wordt het een andere zaak, zegt zij. Hoeveel precies de olieprijs dan zal stijgen, vindt ze lastig te zeggen. Analisten van Rabobank denken dat de olieprijs dan kan stijgen tot 120-150 dollar.

5. Raken de VS betrokken als de Straat van Hormuz wordt afgesloten?

De VS zegt te helpen om Israël te zullen verdedigen. Maar het is de vraag wat er gebeurt als schepen in de Straat van Hormuz worden aangevallen, aldus Van Geuns. De VS produceren veel olie zelf, maar dat betekent niet dat ze helemaal geen olie meer importeren, zegt zij. De VS pompt vooral lichte olie op, zware olie moeten ze importeren. Als de Straat van Hormuz (deels) zou worden afgesloten en de olieprijs stijgt, dan zullen sowieso ook Amerikaanse consumenten dat merken, de oliemarkt is immers een wereldmarkt, aldus Van Geuns. En president Trump van de VS wil juist een lage olieprijs, dat is beter voor Amerikaanse consumenten.

De VS zullen dan toch wel proberen de vaarweg open te houden, denkt zij. "Iran kijkt wel twee keer uit voor ze iets doen, maar een kat in het nauw maakt rare sprongen. Maar ook Trump is onvoorspelbaar."

6. Wat betekent dat allemaal voor consumenten in Nederland?

We zijn nog altijd behoorlijk afhankelijk van olie, personenauto's kunnen op elektriciteit rijden, maar voor vliegtuigen, vrachtwagens, schepen en de productie van plastic zijn er nog geen alternatieven, aldus Van Geuns.

Nederland haalt ook LNG uit Qatar, maar afgelopen jaar kwam tweederde van het LNG dat we importeerden uit de VS, zegt zij. Een deel daarvan wordt overigens naar andere landen verder getransporteerd. We halen ook gas uit onder meer Noorwegen, via een pijpleiding, en we produceren zelf nog wat gas. Alles bij elkaar komt minder dan 15 procent van het aardgas dat we in Nederland verbruiken uit Qatar.

Duurdere olie en gas raakt ook Nederlandse consumenten. Als eerste aan de pomp, want duurdere olie betekent ook duurdere benzine, aldus Van Geuns.