Nobelprijs voor Economie naar in Nederland geboren wetenschapper Mokyr
De in Nederland geboren Joel Mokyr is een van de drie winnaars van de Nobelprijs voor Economie. Wetenschappelijke furore maakte hij vooral in de Verenigde Staten, waar hij onder meer onderzoek deed naar economische groei. Daarvoor krijgt hij nu ook de prestigieuze prijs.
Mokyr werd in 1946 in Leiden geboren, maar verhuisde al vroeg met zijn Nederlands-Joodse ouders (die de holocaust overleefden) naar Israël. Na zijn studie in dat land, werd hij wetenschappelijk groot in de VS. Hij deed onder meer een PhD op de prestigieuze Yale University. Nu is hij professor aan de Northwestern University in Evanston en Chicago.
Groei niet vanzelfsprekend
De Israëlisch-Amerikaanse wetenschapper krijgt de prijs voor 'het identificeren van de voorwaarden voor duurzame groei via technologische vooruitgang', aldus de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen, die de prijs toekent. Economische groei (en dus ook een groeiende welvaart) was namelijk lange tijd niet vanzelfsprekend. Stagnatie was de norm.
Hier heeft Mokyr zich dus ook in verdiept. De man die zich met geschiedenis en economie bezighoudt, toonde aan dat het voor de totstandkoming van innovaties niet alleen belangrijk is om te weten dat iets werkt, maar ook dat wetenschappelijk wordt verklaard waarom het werkt. Nieuwe innovaties zijn dus niet genoeg om langdurige economische groei te realiseren, het gaat ook om kennis over die innovaties.
Die wetenschappelijke kennis ontbrak voor de industriële revolutie (die een kleine drie eeuwen geleden begon in Engeland), waardoor het moeilijk was om voort te bouwen op eerdere ontdekkingen en uitvindingen, vat het comité de bevindingen van Mokyr samen in een persbericht. Volgens Mokyr is het belangrijk dat een samenleving openstaat voor nieuwe ideeën en verandering toelaat.
Andere prijswinnaars
Met het onderzoek hiernaar heeft Mokyr de ene helft van Nobelprijs voor Economie gewonnen. De andere helft gaat naar Philippe Aghion (Frankrijk) en Peter Howitt (Canada). Ook zij bestudeerden aanhoudende economische groei.
Zij ontwikkelden een model voor creatieve destructie. Wanneer een nieuw en beter product op de markt komt, verliezen bedrijven die oudere producten verkopen hun positie. De innovatie is dus creatief, maar ook destructief, omdat de technologie van bestaande bedrijven wordt verdrongen.
Creatieve destructie
Voorbeelden van creatieve destructie zijn typemachines die vervangen werden door computers of digitale fotografie die fotorolletjes overbodig maakte. Een recent voorbeeld is de Chinese elektrische auto die de Europese 'fossiele auto' van de weg drukt.
Aghion en Howitt laten volgens het comité zien hoe creatieve destructie voor conflicten zorgt en hoe deze conflicten op een constructieve manier moeten worden benaderd. Als dit laatste niet gebeurt, dan wordt innovatie geblokkeerd door gevestigde bedrijven en belangengroepen die zich bedreigd voelen.
"Het werk van de laureaten (prijswinnaars, red.) toont aan dat economische groei niet vanzelfsprekend is. We moeten de mechanismen achter creatieve destructie blijven ondersteunen, zodat we niet terugvallen in stagnatie,” zegt John Hassler, voorzitter van het comité voor de prijs in economische wetenschappen.
Nederlandse prijswinnaars
De Nobelprijs voor de Economie is drie keer gewonnen door een Nederlander. Bij de eerste uitreiking in 1969 ging Jan Tinbergen er samen met de Noor Ragnar Frisch met de prijs vandoor. Tjalling Koopmans (1975) en Guido Imbens (2021) wonnen ook een keer.
Er zou gezegd kunnen worden dat de Nobelprijs voor de Economie geen echte Nobelprijs is. Waar de andere vijf Nobelprijzen (Natuurkunde, Scheikunde, Geneeskunde, Literatuur en Vrede) door Alfred Nobel zijn bedacht en in 1901 voor het eerst werden uitgereikt, werd de economische Nobelprijs dus pas in 1969 voor het eerst uitgereikt.
Deze uitreiking werd destijds georganiseerd ter ere van het 300-jarig bestaan van de Zweedse centrale bank. Daarom is de officiële naam ook: 'De Prijs van de Zweedse Rijksbank voor Economische Wetenschappen ter nagedachtenis aan Alfred Nobel'.
Familie Nobel niet blij
De economische prijs wordt wel op dezelfde plek (Stockholm) en op hetzelfde moment (10 december, de sterdag van Alfred Nobel) als bijna alle andere Nobelprijzen uitgereikt. Alleen de Nobelprijs voor de Vrede wordt in Oslo uitgereikt. Wel op 10 december.
Meerdere nabestaanden van de in 1896 overleden Alfred Nobel hebben zich verzet tegen de koppeling van de economische prijs aan de naam van Nobel. De chemicus die dynamiet uitvond, zou niets hebben met economie en het zakenleven. Desalniettemin is de prijs wel prestigieus.
Bekijk hier de bekendmaking van de winnaar van de Nobelprijswinnaar voor de Vrede (2025) afgelopen vrijdag: