Bont en blauw geslagen en teruggestuurd: zo worden migranten buiten de EU gehouden

Op een parkeerplaats in de stad Bihać, in het noordwesten Bosnië en Herzegovina, stopt een auto. Er stappen vier mannen met rugtassen uit. "Dit is onmenselijk", zegt één van hen, Mustafa (32) uit Irak. Wijzend naar een blauwe plek op zijn been zegt hij: "Ze sloegen ons genadeloos in elkaar."

Mustafa loopt naar zijn medereizigers. De één heeft wonden in zijn gezicht, de ander op de nek en buik. "Ze gebruikten boksbeugels en wapenstokken om ons in elkaar te slaan."

Hij haalt zijn telefoon uit zijn broekzak en houdt deze omhoog. De camera en oplaadpoort zijn beschadigd. De simkaarthouder mist. "Ik werkte drie maanden om deze telefoon te kunnen kopen," zegt hij. "Nu heeft de Kroatische politie het kapot gemaakt zodat we niet kunnen filmen wat ze met ons doen en Google Maps niet kunnen gebruiken."

Met zijn kapotte camera maakte Mustafa toch nog wat beelden, net nadat de Kroatische grenspolitie hem en zijn vrienden sloeg en de rivier in duwde. Bekijk zijn verhaal in deze video:

De migranten die in Bosnië aankomen, willen daar meestal niet blijven. Het land is voor hen de laatste halte op de Westelijke Balkanroute naar  het welvarendere Nederland en andere landen van de Europese Unie. Dit is één van de meest gebruikte routes door vluchtelingen om naar Europa te komen. 

Honderden maken oversteek

Elke dag proberen tientallen tot honderden mensen hier de de grens over te steken. In 2023 waren er bijna 100.000 illegale grenspasseringen, zowel van vluchtelingen die asiel aanvragen als andere migranten uit landen als Syrië, Irak, Afghanistan, Pakistan, Soedan, Jemen en Marokko. Het overgrote deel van hen wordt teruggestuurd.

De parkeerplaats waar Mustafa en zijn medereizigers stonden is een bekende verzamelplek voor migranten in de stad Bihać, vlakbij de grens met Kroatië. Vaak komen ze vanuit andere Bosnische steden in de stad aan met de bus. Vervolgens nemen ze taxi's naar de locaties waar ze de grens met Kroatië proberen over te steken.

Migranten hoeven alleen maar een smalle rivier over te steken om in Kroatië aan te komen, het lijkt zo dichtbij. Maar de grens is potdicht en wordt streng bewaakt door de Kroatische grenswacht. Alle beschikbare middelen worden ingezet om de migranten buiten de Europese Unie te houden.

Hondenbeten

"Gister waren hier meer dan honderd migranten", zegt de eigenaar van een tankstation, dat aan de doorgaande weg tussen de dorpjes Sturlic en Trzac ligt. Dat is hemelsbreed nog geen kilometer bij de Kroatische grens vandaan. Het is een van de plekken in Bosnië waar volgens meer ooggetuigen eens in de paar dagen een groep migranten wordt gedropt door de Kroatische grenspolitie.

"Velen van hen hadden zichtbare wonden, hondenbeten en gescheurde kleding. De Kroatische grenswacht stuurde honden op ze af." De tankstationeigenaar vertelt dat de politie en de ambulance vlak daarna kwamen om de migranten te helpen. "Dit gebeurt hier zo vaak."

Volgens de eigenaar verzamelen migranten zich bij zijn tankstation om samen de oversteek te maken. Ze lopen twee kilometer langs een grote weg, voordat ze afslaan naar een zandpad tussen dichtbegroeide bosjes. De bosjes bieden de migranten een verstopplaats waar ze weg kunnen duiken voor de oplettende grenswacht. Langs de hele weg liggen schoenen, kleding en dekens die de migranten achterlaten om soepeler te kunnen bewegen tijdens de oversteek.

Kroatische politie het 'meest efficiënt'

Het Kroatische ministerie van Binnenlandse Zaken, waar de grenspolitie onder valt, laat aan RTL Nieuws weten dat er in 2023 in totaal 69.726 interventies met betrekking tot illegale grensovergangen waren. In 2024 zijn dat er tot nu toe 9876. Kroatië geeft aan dat het handelt in overeenstemming met nationale en Europese wetgeving door toezicht te houden aan de grens om mensen te ontmoedigen de grensposten te omzeilen en zo de EU binnenkomen. De Kroatische politie zegt zelf 'een van de meest efficiënte in de EU' te zijn als het gaat om de bescherming van de buitengrenzen.

Als reactie op de beschuldigingen van geweld zegt Kroatië dat dit 'uitsluitend gebaseerd is op de verklaringen van migranten en rapporten van verschillende organisaties' en dat ze dit daarom niet als bewijs zien dat er geweld wordt gebruikt.

Er is slechts een aantal gevallen waarbij het geweld ook op camera is vastgelegd. Wanneer migranten zelf proberen te filmen, worden hun telefoons vaak afgepakt of kapotgemaakt, waardoor eventueel bewijs wordt vernietigd. RTL Nieuws vroeg informatie op bij vijf verschillende organisaties die in het noorden van Bosnië werkzaam zijn. Allemaal geven zij aan dat er de laatste maanden méér gewelddadige pushbacks zijn. Er zijn foto's, gegevens van Google Maps waardoor de locatie geverifieerd kon worden en RTL Nieuws heeft verslagen ingezien van artsen die spoedhulp verlenen. In de dagen dat RTL Nieuws zelf op locatie was en met migranten sprak, werd het beeld van de dagelijkse pushbacks bevestigd.

Mustafa wil graag naar Oostenrijk. Daar wonen zijn Hongaarse vrouw en zoontje van één jaar oud. Hij heeft zijn kind nog nooit vastgehouden. "Ik heb mijn zoontje nooit in het echt gezien. De laatste keer dat ik mijn vrouw zag, was twee jaar geleden toen ze net zwanger was", zegt hij. Mustafa besloot de lastige reis via de Balkan naar Oostenrijk te maken omdat zijn vrouw niet genoeg verdient om gezinshereniging voor hem aan te mogen vragen.

Mustafa is verbijsterd door het 'buitensporige geweld' dat de Kroatische grenswacht tegen hem en zijn lotgenoten gebruikte. "Toen we door de grenswacht werden betrapt, kwam ik uit het bosje met mijn handen omhoog," zegt hij, "ik wilde laten zien dat ik geen kwaad wilde doen." Op dat moment gaf Mustafa naar eigen zeggen aan dat hij asiel in Kroatië wil aanvragen. "Het is een Schengenland dus ik dacht: ik kan daarna zonder problemen naar Oostenrijk reizen om mijn kind te zien", legt hij uit. "In plaats daarvan gebruikten ze geweld om ons te intimideren. Dit is een schending van onze mensenrechten."

Toch geeft hij niet op. "Ze willen ons afschrikken, zodat we de grens niet meer proberen over te steken, maar dat werkt niet. Ze kunnen mij niet tegenhouden mijn kind te zien."

"Het is illegaal om mensen gedwongen van het ene naar het andere land uit te zetten, zonder dat je de individuele casussen van de mensen weet", zegt mensenrechtenadvocaat Nikola Kovačević tegen RTL Nieuws. Hij benadrukt dat het vaak om groepen tegelijk gaat, die zodra ze de grens over komen - in dit geval in Kroatië - direct worden teruggestuurd. Terwijl deze mensen in elk geval de káns zouden moeten krijgen asiel aan te vragen. 

Bovendien is geweld nooit toegestaan. "In zo'n groep zitten vluchtelingen, migranten, mensen die slachtoffer zijn van mensenhandel, kinderen. Ze worden teruggestuurd naar landen waar geen functionerend asielsysteem is, waar geen adequate opvang is. Het is een cluster van mensenrechtenschendingen."

Geen getuigen

Kovačević ziet dat dit overal aan de buitengrenzen van de EU gebeurt. "Het is geen geheim, het is een wijdverbreide praktijk, het is onmogelijk om te doen alsof het niet gebeurt." En toch zegt een land als Kroatië dat het zich aan de regels houdt. "Het probleem is dat wanneer er een pushback (met geweld terug over de grens zetten, red.) is, dat vaak de enige getuigen de migranten zelf zijn en de staatsambtenaren die geïnstrueerd zijn dit in het geheim te doen. Zij zullen er alles aan doen het bewijs te verwijderen." 

Het is volgens de advocaat moeilijk maar niet compleet onmogelijk om dit aan te vechten. Soms zijn er gps-gegevens, verwondingen, gedetailleerde beschrijvingen van politieauto's en uniformen etc. Er is een beperkt aantal rechtszaken waarin vluchtelingen of migranten wél gelijk gekregen hebben, maar niet in Kroatië. "Hoewel er veel organisaties zijn die tientallen aanklachten hebben ingediend, doet de aanklager toch niets."

Volgens Kovačević bereiken de pushbacks helemaal niet hun 'doel'. Migranten blijven het toch wel proberen. "Deze mensen hebben niets te verliezen. Velen komen uit gebieden waar oorlog is of politieke instabiliteit. Mensen zijn bereid om dit alles te doorstaan. Helaas is er een soort consensus onder Europese landen dat ze deze pushbacks niet aanpakken. Het is een strafbaar feit om mensen te slaan aan de grenzen, om ze naakt in de bossen achter te laten, maar de straffeloosheid heerst, ondanks alle rapporten en het bewijs."

Gebroken arm

De migranten verzamelen zich aan de Bosnische kant vaak in het tijdelijke opvangkamp Lipa, op ongeveer een half uur rijden van Biahc. Daar ontmoeten ze elkaar en vormen groepen om samen de oversteek naar de Europese Unie te maken. 

Ze delen de beste routes met elkaar via Google Maps. Bij het kamp beloven smokkelaars de migranten een veilige en succesvolle oversteek, tegen betaling van 2000 tot 3000 euro. Veel migranten, zoals Mustafa, kunnen dit bedrag niet betalen en proberen eigen houtje de grens over te steken.

Ook in het opvangkamp is het geweld dat is gebruikt door de Kroatische grenswacht zichtbaar. Veel migranten die bij de grens zijn gesnapt en naar het kamp zijn gebracht, hebben blauwe plekken en wonden. Nizar (42) stapt uit een taxi voor de ingang van het kamp. Zijn linkerarm zit in het gips. "Ik heb 22 pogingen gedaan om de grens over te steken", zegt hij, "de Kroatische politie wordt met de tijd genadelozer. Nadat ze mij in elkaar hebben geslagen, duwde één van hen mij in de rivier, waardoor mijn arm en vinger zijn gebroken."

Anoniem gezicht

Naast het geweld door de Kroatische politie, zijn er andere gevaren waarmee de migranten op de Westelijke Balkanroute te maken krijgen. De afgelopen tien jaar kwamen hier volgens data van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) 375 migranten om het leven. Dat zijn er meer dan bijvoorbeeld op de route over het Kanaal naar Engeland. Onderzoekers denken dat de werkelijke aantallen nog veel hoger zijn.

Op de begraafplaats net buiten Bihać bevinden zich tientallen graven van overleden migranten. Op de grafstenen staat 'N.N. Lice' , oftewel: 'anoniem gezicht', en een nummer. Soms staat erbij waaraan de migrant is gestorven. Sommigen zijn verdronken in de rivier tussen Kroatië en Bosnië. Anderen zijn doodgevroren of werden aangereden door een auto.

Hoewel migranten bekend zijn met deze gevaren, houdt het hen niet tegen om de oversteek te maken. "Om mijn kind te zien, zal ik alle risico's van de wereld nemen," zegt Mustafa die enkele dagen nadat hij met geweld werd behandeld nog een poging deed om de grens met Kroatië over te steken. "Deze keer heeft de grenswacht ons niet betrapt", liet hij weten aan RTL Nieuws. 

Daarna was hij niet meer bereikbaar.