(Levens)lang in de cel, wat doet dat met een mens?
Nederland kent sinds de uitspraak in het Passage-proces veertig levenslang gestraften. Vandaag hoort de in 1989 tot levenslang veroordeelde Loi Wah C. of hij op onbegeleid verlof mag, ondanks zijn straf. Want volgens het Europees Hof is de straf inhumaan. Wij vragen ons af: wat doet een (levens)lange straf met een mens?
Hans Waldeck (70, foto) is gepensioneerd justitieel geneeskundige en was in die rol tientallen jaren huisarts voor gevangenen in verschillende gevangenissen in Noord-Nederland. Hij zag vooral psychische klachten bij (levens)lang gestraften.
"Veel van hen hebben psychosomatische klachten. Ze denken dat ze ziek zijn, maar er zijn geen lichamelijk oorzaken voor hun klachten. Een gevangene die tot levenslang was veroordeeld, kwam elke dag bij me op spreekuur. Hij dacht echt dat hij kanker had. We deden alle testen bij hem. Maar hij had helemaal niets."
Dood willen
Volgens Waldeck is dat een gevolg van de uitzichtloosheid van de straf. "Levenslang gestraften hebben geen enkel perspectief. Ik denk dat die man onbewust dood wilde. Die kon er niet meer tegen. Hij ontkende dat. En dat begrijp ik ook wel."
Het ging Waldeck niet in de koude kleren zitten. "Ik kreeg er zelf moeite mee. Het houdt me tot op de dag van vandaag bezig. En ik ben al zes jaar gestopt met werken. Ik zal hem nooit vergeten."
ZIE OOK: Jacquelines man heeft levenslang: 'Hij wil geen gratie'
De oud-arts is tegenstander van een echt levenslange straf, zonder kans op vrijlating. Het is volgens hem een straf zonder perspectief. "Er zijn mensen die daardoor psychisch volledig veranderen. Anderen worden buitengewoon depressief."
Uitweg zoeken
"Mensen zoeken uitwegen: ze plegen zelfmoord of stoppen met eten en drinken. Zou jij vrolijk met je leven verdergaan als je hele leven door anderen wordt bepaald, dag in dag uit, uur in uur uit? Ik moet er niet aan denken. Het is niet humaan."
Hij benadrukt daarbij wel dat hij daarmee niets zegt over de misdaad die een levenslang gestrafte heeft gepleegd. "Mijn perspectief over wat humaan is, is heel anders dan die van de nabestaanden. Dat begrijp ik heel goed."
Posttraumatische stress
Uit recent onderzoek van de Universiteit Leiden onder veertien lang- en levenslang gestraften, blijkt dat een lange celstraf tot psychische schade leidt. De ondervraagde gedetineerden zeggen allemaal last te hebben van zelfmoordgedachten, van gevoelens van afstomping en het verlies van het besef van tijd.
ZIE OOK: Rechter: Levenslang veroordeelde mag terugkeer in maatschappij voorbereiden
Uit ander onderzoek wordt duidelijk dat lange opsluiting, dagelijkse kleineringen en gewelddadige confrontaties met bewaarders en medegevangenen leiden tot posttraumatische stressverschijnselen.
Na gevangenisstraf
Dat herkent Marc Groenendijk (foto) van Exodus, de organisatie die ex-gedetineerden, ook langgestraften, helpt weer te laten integreren in de samenleving. "Gevangenisstraf maakt je hard. Je wordt een beetje ontmenselijkt. Het kost ons tijd om dat weer te veranderen als we mensen zien in de laatste fase van hun straf, vlak voor hun vrijlating."
"Ik had niet zo lang geleden met iemand te maken die in een opvanghuis zat ergens in een stad. Ik sprak hem op de eerste dag dat hij daar kwam, rechtstreeks uit de gevangenis. Hij was nors, kwaad, kortaf en achterdochtig."
Gevangenismasker
Dat verschijnsel wordt door onderzoekers ook wel het 'gevangenismasker' genoemd. Een manier waarop mensen omgaan met hun verplichte verblijf in de gevangenis. Dat betekent zeer mannelijk gedrag, argwaan en emotionele afvlakking.
"Ik zei tegen hem: je mag kwetsbaar zijn, probeer je menselijkheid terug te vinden", zegt Groenendijk. "Een paar maanden later zag ik hem al veranderen."
De directeur van Exodus Midden-Nederland, erkent dat veel van de mannen getraumatiseerd zijn. "Ze zien dingen in de gevangenis die je daarbuiten niet zo vaak ziet. Suïcide, vechtpartijen. Daar zijn zij ook slachtoffer van."
Drie soorten gevangenen
Er zijn volgens Groenendijk drie groepen gevangen. De eerste groep die er 'per ongeluk' is beland door een daad in een opwelling. Dan is er de groep gevangenen met relatief kleine delicten. En er is een derde groep, de beroepscriminelen. "Die laatste groep wordt bij vrijlating vrijwel direct weer opgenomen in het oude criminele systeem. Voor de eerste twee groepen is het lastiger. Die hebben vaak minder om op terug te vallen."
Groenendijk is niet voor het afschaffen van levenslang. Hij denkt dat het noodzakelijk is voor 'onverbeterlijke criminelen en voor mensen die helaas niet passen in onze samenleving, bijvoorbeeld door hun ziektebeeld'.
Altijd vast blijven zitten
"Er is een kleine groep die niet wil deugen. Die moeten we vastzetten. We moeten ze wel blijven onderzoek en evalueren, maar als dat niet goed uitvalt, moeten ze gewoon altijd vast blijven zitten. Het blijvend evalueren, ook bij levenslang, zou moeten worden toegevoegd aan de strafmaatregel. Daarnaast moet het regime voor hen natuurlijk wel humaan zijn."
"De vraag is bij een levenslange straf: waar kies je voor, de bescherming van het individu of die van de samenleving? Ik denk dat je in dit soort situaties moet kiezen voor bescherming van de samenleving."
Meer op rtlnieuws.nl: