Geen bestrijder meer te vinden: overlast eikenprocessierups zeldzaam groot

In het hele land melden mensen dat ze gezondheidsklachten of overlast hebben van de eikenprocessierups, en de piek wordt pas komende week verwacht. "Dit is de rottigste periode", zegt arts/medisch milieukundige Henk Jans. Hij houdt zich al sinds de jaren 90 bezig met het beestje.

Miljarden haren

"De brandharen van de rupsen, die de problemen veroorzaken, zijn nu volop in de nesten aanwezig. Dat loopt echt in de miljarden. De minuscuul kleine haren die uit die nesten waaien, veroorzaken de meeste overlast."

De rupsen veroorzaken onder andere irritaties aan de huid. Dat gebeurt doordat de haren, die onzichtbaar zijn, in contact komen met het lichaam en zich daarin vastzetten. Na enige tijd ontstaan bultjes die flink jeuken en ook pijn kunnen doen. Ook geïrriteerde ogen of luchtwegklachten kunnen het gevolg zijn van de (haartjes van de) eikenprocessierups.

Overlast is groot

"Het is heel vervelend. Als je ze in je omgeving hebt, dan tast dat je woon- en recreatiegenot echt aan", zegt Jans. "Mensen durven niet meer in de tuin te zitten omdat ze een boom hebben waar een nest in zit." 

Hoe erg de overlast dit jaar is, is moeilijk te meten omdat er geen centraal registratiepunt is. Maar het aantal meldingen bij GGD's in het hele land is groot, ziet hij. "De laatste weken zijn 10 tot 14 meldingen per dag bij sommige GGD's heel gewoon." 

Klachten door de eikenprocessierups:

Hoe herken je het?

De bultjes van een eikenprocessierups zijn rood, soms met een blaasje erop, jeuken heel erg en kunnen ook pijn doen, vertelt Henk Jans. "En ze komen vaak met veel tegelijk, daardoor zie je dat het bijvoorbeeld geen muggenbulten zijn. Een ander verschil met muggenbulten is dat je bij muggen vaak ziet waar je gestoken bent, bij de haartjes van de eikenprocessierups zie je dat niet." Slechts een klein percentage heeft last van ogen of luchtwegen.

Wat gebeurt er in het lichaam als zo'n haartje op je terechtkomt?

"De haartjes komen met een soort weerhaakjes op je af", aldus Jans. "Met die weerhaakjes zetten de brandharen zich vast in de huid, waarbij ze breken en een eiwit afgeven. Dat is een lichaamsvreemd eiwit, dus het lichaam reageert daarop met antistoffen. Daardoor ontstaan bultjes, jeuk en roodheid, een soort kleine allergische reactie."

Hoe gevaarlijk is het?

"Bij het merendeel van de mensen veroorzaken de brandhaartjes alleen irritatie", zegt Jans. "Maar als ze bijvoorbeeld in je ogen blijven zitten, dan kan in het ergste geval een ontsteking van het hoornvlies ontstaan. Het is daarom belangrijk om gelijk te spoelen zodra je last krijgt van je oog."

"Ook is er een enkeling die een heel zware allergische reactie krijgt, een anafylactische shock. Er zijn mensen in Nederland die dat kunnen krijgen, maar dat zijn er maar heel weinig. En als je daar bekend mee bent, dan kun je een EpiPen gebruiken om jezelf te beschermen." 

Hoe voorkom je dat je last krijgt?

Het efficiëntst, maar ook het meest rigoureus, is het mijden van gebieden waarin de rups leeft. "Dat gebeurt bijvoorbeeld in Zuid-Frankrijk, waar de dennenprocessierups leeft. Daar staan borden om te waarschuwen dat je een gebied niet in moet gaan of beschermingsmaatregelen moet treffen", vertelt Jans. "Ook door een lange broek en lang T-shirt aan te doen, verklein je de kans dat de haren van de rups op je huid vallen. Preventief insmeren, zoals bijvoorbeeld tegen muggen, kan bij de eikenprocessierups niet."

Wat als je in contact bent gekomen met haartjes?

Als de haartjes op je huid terecht zijn gekomen, kun je ze eerst met plakband proberen te verwijderen, adviseert Jans. Daarna is het verstandig om te spoelen of - afhankelijk van waar de irritatie zit - te douchen. Ook kun je een verzachtende crème smeren met Aloë vera, calendula, menthol of eucalyptus. Dat gaat de jeuk tegen. Krijg je een heftiger reactie, voel je je bijvoorbeeld niet lekker of krijg je koorts, dan is het aan te raden om naar de huisarts te gaan. Die kan dan bijvoorbeeld antihistamine geven.

Is er een haartje in je oog gevallen, dan is het advies om te spoelen zodra je klachten krijgt. Houden de klachten aan, dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Die kan de brandharen dan verwijderen of je doorverwijzen naar de oogarts.

Klimaatverandering

Volgens Jans is het gebied waar de eikenprocessierups zit de afgelopen jaren een stuk groter geworden. Was het eerst vooral in Limburg en Brabant, inmiddels komen er meldingen uit het hele land. "Overal waar je eikenbomen hebt." Door het warmere weer door de klimaatverandering kan de rups makkelijk standhouden en in het hele land gedijen.

Ook hebben gemeenten het probleem niet altijd goed aangepakt. "Dat moet heel accuraat gebeuren. Jaar in jaar uit moet aan het eind van de zomer goed in beeld gebracht worden welke bomen besmet zijn geweest. Daar moet dan al in april gestructureerd worden ingegrepen."

Bloemen en planten

"Daarnaast moet ervoor gezorgd worden dat onder eikenbomen meer bloemen en planten komen waarin natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups leven, zoals sluipwespen. En het helpt als gemeenten nestkastjes ophangen om vogels, zoals koolmezen, te laten nestelen. Die eten de rupsen graag op."

"In sommige plaatsen in Zuid-Limburg is de rups daardoor helemaal weg. Maar als gemeenten alleen met pappen en nathouden het probleem denken te kunnen oplossen, dan zullen er steeds meer rupsen komen in een steeds groter gebied."

Een nest in je tuin?

Brouwers Groenaannemers in het Brabantse De Moer schrijft op de website dat het bedrijf geen meldingen van particulieren kan aannemen. Volgens het bedrijf is het voor particulieren verstandig om de nesten zo veel mogelijk met rust te laten en zeker niet te verbranden, omdat daarbij de haren in contact kunnen komen met je lichaam. Voor wie toch iets wil doen, geeft het bedrijf de volgende tips:

• Spuit het nest in met lijmspray. Daardoor wordt voorkomen dat de haren (die de klachten veroorzaken) wegwaaien. Lijmspray is te koop bij bouwmarkten.
• Verwijder het nest met een vuilniszak. Zorg wel dat handen en armen niet in contact komen met de rupsen of hun haren en draag beschermende kleding die de huid helemaal bedekt. Ga met de wind mee staan, zodat er geen haren op je lichaam kunnen waaien. En knoop na afloop de vuilniszak goed dicht.
• Wil je de eikenprocessierups duurzaam bestrijden, hang dan mezenkasten op. Vogels eten de rupsen graag op.
• Wil je echt een langetermijnoplossing, zorg dan dat je tuin een 'natuurlijk karakter' krijgt. Door een diversiteit aan bloemen en planten ontstaat een natuurlijk evenwicht met vijanden van de eikenprocessierups.

Bron: Brouwers Groenaannemers 

Verschillende bedrijven zijn gespecialiseerd in het bestrijden van de eikenprocessierups, maar die kunnen de hoeveelheid werk niet aan. Het Gelderse Wolterinck Bestrijding heeft zelfs pas volgend jaar weer tijd voor nieuwe klanten.

Schrijnende gevallen

Ook Van Dijk groenvoorziening uit Utrecht moet nieuwe klanten nee verkopen. En Harry Vaessen uit Limburg helpt alleen nog de schrijnende gevallen. Zo ging hij langs bij ouderen die terminaal ziek zijn en door de rups niet onder de oude eikenboom konden zitten.

Mark-Paul Teunissen van uitzendbureau Proflex Personeel, gespecialiseerd in groenvoorziening, zegt dat iedereen die bestrijder wil worden morgen aan de gang kan. Je hebt alleen een rijbewijs nodig en een veiligheidscertificaat. Maar het is zwaar werk waar niet iedereen zin in heeft. Ook krijg je niet supergoed betaald, moet je een warm pak aan en moet je niet bang zijn om in een hoogwerker te werken.