Belastingdienst bracht gezinnen in grote financiële problemen
De Belastingdienst heeft op grote schaal gezinnen in ernstige financiële problemen gebracht door geen betalingsregelingen te treffen als toeslagen moesten worden terugbetaald. De fiscus merkte hen aan als fraudeur, ook als daar geen bewijs voor was, en verweet mensen 'opzet' of 'grove schuld'.
Er werd geen rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden en gedupeerden kwamen nog dieper in het moeras. Dit blijkt uit onderzoek van Trouw en RTL Nieuws naar de toeslagenaffaire. Het gaat om de onrechtmatige stopzetting van toeslagen voor kinderopvang, waarvan duizenden mensen slachtoffer werden.
Het CDA eist nu een onafhankelijk onderzoek naar hoe de Belastingdienst met burgers en kleine bedrijven omgaat. De SP wil dat staatssecretaris Menno Snel nu ingrijpt en slachtoffers compenseert.
Opzet en grove schuld
Volgens goed ingevoerde bronnen was het standaard beleid in zogeheten CAF-zaken, de onderzoeken van het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF), om mensen geen uitweg te bieden met een betalingsregeling. De redenering was dat omdát volgens de Belastingdienst toeslagen moesten worden teruggevorderd, de betrokken ouders dat zelf hadden veroorzaakt. En dus was sprake van opzet en grove schuld en daarom kregen ze geen betalingsregeling. Extra wrang was dat deze mensen niet konden terugbetalen, juist omdat de Belastingdienst de toeslagen stopzette. Dit leidde onder meer tot loonbeslagen.
Vertrouwelijke instructie
Uit ons onderzoek blijkt verder dat de Belastingdienst niet alleen in CAF-zaken, maar ook nu nog in andere gevallen bij toeslagen voor kinderopvang, huur of zorg mensen regelmatig aanmerkt als fraudeur en ze 'grove schuld' verwijt. Dit gebeurt ook als er kleine fouten of onregelmatigheden zijn, of als mensen niet zelf fraudeerden, maar wel een gastouderbureau. Dan krijgen zij toch de rekening gepresenteerd, en wordt er geen rekening gehouden met ‘persoonlijke omstandigheden’ zoals de wet voorschrijft. Daardoor kan niet naar draagkracht worden terugbetaald.
RTL Nieuws en Trouw beschikken over een vertrouwelijke interne instructie van de Belastingdienst. Hieruit blijkt dat de fiscus de wet zeer streng uitlegt, vooral bij 'verwijtbaarheid' rond teveel ontvangen toeslagen voor kinderopvang. De richtlijn gaat onder meer om betaling van eigen bijdragen, de verantwoording van uren, het volledig overleggen van álle informatie. Opvangcontracten moeten bijvoorbeeld aan 'alle eisen' voldoen – als dat niet zo is, wordt ouders al 'ernstige nalatigheid' en dus grove schuld verweten. Bovendien moeten dan álle toeslagen worden terugbetaald.
Vermoedens en geen bewijs
De Belastingdienst kan iemand zo bestempelen als mogelijke fraudeur en dus een betalingsregeling ontzeggen als iemand 'niet of onvoldoende' weerlegging kan leveren van ‘vermoedens’ van de dienst. Ouders moeten dus hun onschuld bewijzen. In de instructie wordt gezegd dat het gaat om 'richtlijnen, geen vaste regels', en dat het noodzakelijk is dat 'gedegen onderzoek' wordt gedaan. Vooral bij terugbetaling van toeslagen voor kinderopvang leidt het afwijzen van een betalingsregeling tot grote problemen, omdat het al snel om tienduizenden euro’s gaat.
Onder advocaten en in politiek Den Haag groeit twijfel of de Belastingdienst ook daadwerkelijk grondig onderzoek doet, voldoende bewijs aanlevert en toevoegt aan dossiers, voordat mensen zo hard worden aangepakt. Dat zou volgens de wet wel moeten.
Monsterklus: compensatie
SP-Kamerlid Renske Leijten zette de kwestie deze zomer op de kaart, naar aanleiding van een zwartboek van de SP. Toen kwamen steeds meer schrijnende verhalen aan de oppervlakte. Leijten: "Het ziet er door deze onthullingen naar uit dat mensen in de CAF-affaire letterlijk vogelvrij waren en willens en wetens de vernieling in zijn geholpen. Maar ik zie ook een breder patroon in en het ziet ernaar uit dat de Belastingdienst vaker veel te strikt opereert. En dat ook nog eens zonder deugdelijk bewijs. Dit moet echt stoppen."
Leijten eist dat staatssecretaris Snel (Financiën) een onderzoek instelt naar alle keren waarbij ouders ‘opzet’ of ‘grove schuld’ is verweten en zij geen betalingsregeling kregen, en of dat wel of niet correct was. De SP wil dat alle terugvorderingen worden gestaakt. Mensen die onterecht te veel hebben terugbetaald, moeten volgens haar worden gecompenseerd. Het gaat om een 'monsterklus', omdat er mogelijk tienduizenden gedupeerden zijn.
CDA: onafhankelijk onderzoek
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt wil nu dat een externe, onafhankelijke commissie onderzoek gaat doen naar de behandeling van mensen met schulden door de Belastingdienst en naar hoe de fiscus omgaat met kleine bedrijven: "We zien niet alleen bij de kinderopvangtoeslag schrijnende situaties, maar ook elders mensen die tegen muren aanlopen. De commissie moet ook onderzoeken wat mensen effectief kunnen doen als de Belastingdienst zich zelf niet aan wetten houdt."
Na een zeer kritisch rapport van de Nationale Ombudsman, beloofde de Belastingdienst in 2017 al dat er met meer ‘coulance’ zou worden gekeken naar of ouders echt wel iets te verwijten viel als er problemen zijn met toeslagen. Vorig voorjaar liet staatssecretaris Snel de Kamer weten dat bij CAF-zaken in 16 gevallen ouders alsnog een betalingsregeling kregen.
De Tweede Kamer steunde een verzoek van Leijten aan Snel om de Kamer voor vandaag te informeren over de instructies, zoals de richtlijnen die Trouw en RTL Nieuws nu publiceren. Vrijdagavond meldde de staatssecretaris dat hij echter ‘meer tijd’ nodig heeft voor hij de Kamer kan informeren.
Vernietigende uitspraak
Ondanks de toezeggingen dat Belastingdienst / Toeslagen een menselijker koers zou volgen, zijn er rechtszaken waaruit het tegendeel blijkt. In een vernietigende uitspraak van de Raad van State van april dit jaar, werd de fiscus hard teruggefloten. Het ging in die zaak over kinderopvang in 2013. De moeder informeerde de Belastingdienst naar eer en geweten, gaf nooit onjuiste informatie, gaf wijzigingen netjes door – zelfs toen zij in 2013 plotseling naar het ziekenhuis moest vanwege complicaties bij haar zwangerschap van een tweeling. Niettemin werd deze moeder vanwege per ongeluk teveel betaalde toeslag keihard aangepakt, en gezegd dat sprake was van grove schuld'.
Gisteravond was niet duidelijk of de Belastingdienst de instructies na die uitspraak in april heeft aangepast. Het ministerie van Financiën wilde dit weekeinde niet inhoudelijk reageren op vragen, maar verwees naar al lopende onderzoeken. Bovendien zou Snel eerste de Kamer willen inlichten.
'Niet langer wachten op gerechtigheid'
In de Kamer groeit de irritatie over het uitblijven van een oplossing voor gedupeerde ouders en over het niet-informeren van het parlement door staatssecretaris Snel. VVD-Kamerlid Helma Lodders zegt in een reactie op de nieuwe onthullingen: "Voor mensen die al jarenlang aanlopen tegen problemen is het een hard gelag."
Volgens de regeringspartij hebben de hoogste rechters duidelijke uitspraken gedaan en 'moet de Belastingdienst daar mee aan de slag'. "Het kan niet zo zijn dat mensen nu nog langer moeten wachten op gerechtigheid."