Wachten, wachten, wachten: hoe houden we 't vol tijdens deze crisis?

Sinds de coronacrisis uitbrak, zijn we met z'n allen met één ding heel veel bezig: wachten. Tot we weer naar de kapper kunnen. Naar de fysio. Naar de sportschool, naar kantoor, naar feestjes. En ook: wachten in de rij voor de supermarkt, kledingwinkels en de apotheek.

"Heel Nederland krijgt momenteel een wachttraining", stelt psycholoog Jeffrey Wijnberg. "En ik vind het ongelooflijk om te zien. We doen het heel goed, op een paar uitzonderingen na."

Laatst was Wijnberg zelf bij de apotheek om medicijnen op te halen. "Ik zag mensen om zich heen kijken terwijl ze in een rij stonden die er vóór de crisis nooit was. Ze praatten wat met elkaar op afstand, genoten van het zonnetje. Toen dacht ik: wachten went misschien wel."

Ook consumentenpsycholoog Patrick Wessels zegt dat we nu massaal bezig zijn met 'een nieuwe vorm van wachten'. En dan doelt hij op het fysieke wachten, zoals bij Ikea in de rij staan. Maar ook op het mentale wachten: wachten tot 'het normale leven' weer begint. 

Bekijk vanaf 19.00 uur rechtstreeks de persconferentie op RTL 4 of op deze site.

Eerst even over dat fysieke wachten, op plekken waar je normaal nooit in de rij stond. "Dat is even wennen, maar mensen passen zich daar snel op aan", stelt Wessels. Dat heeft volgens hem met drie factoren te maken. De eerste: een rij maakt een bestemming populair. "Kijk maar naar een terras waar, vóór coronatijd, heel veel mensen op zitten. Dáár wil je liever zitten, dan op dat lege terras. Zo werkt ons brein."

Tijd kwijt

De tweede factor is dat we geen tijd willen verkwanselen. Bijvoorbeeld dat als je eenmaal in een rij voor de supermarkt of Ikea staat, je niet zo snel meer uit die rij stapt. "Omdat we denken: ik heb nu al vijf minuten staan wachten, en anders zijn die vijf minuten voor niets geweest."

De derde factor waardoor we geduldig in de rij gaan staan tijdens deze crisis is volgens Wessels beloning. "Uiteindelijk kom je wel die supermarkt in, of de Ikea, en uiteindelijk is het dan óók nog eens rustiger dan normaal. Dus je wordt beloond."

Voor het mentale wachten is juist die beloning het probleem. Niemand weet wannéér dat is, en misschien nog wel belangrijker: de beloning blijft vooralsnog uit. "Misschien krijgen we vanavond weer een heel klein beetje meer vrijheid, maar dat is alsnog niet zoals het ooit was."

Ultieme autoriteit

Toch zegt ook Wessels dat wachten ons goed afgaat in Nederland. "We hadden halverwege maart te maken met een nieuwe situatie. Een ultieme autoriteit, namelijk onze regering, gaf aan dat er gevaar was. Daardoor werden we waakzaam. Komt bij dat we het gevaar niet kunnen 'zien', waardoor we nog beter luisterden. En we hadden zoiets nog nooit eerder meegemaakt, dus we hadden geen idee hoe we ons moesten gedragen."

"Het maakte ons niet per se geduldig", denkt Wessels, "maar eerder lamgeslagen." Met als gevolg dat we netjes af lijken te wachten. Dat werd versterkt doordat we langzaam zagen dat de druk op de intensive care langzaam afnam.

Sociale controle is een andere belangrijke reden dat we 'gehoorzamen'. Bijna iedereen blijft binnen. Uit angst voor sociale afkeuring durven mensen de regels van het RIVM niet te overtreden. "Een mooi mechanisme", vindt Wessels. "Als je niemand op straat ziet, doe je het zelf ook niet zo snel."

Daarnaast heeft dat lange wachten ons ook iets opgeleverd, volgens psycholoog Wijnberg. Namelijk het besef dat we ook wel zonder al die dingen kunnen die we zo missen.

"We wachten op het moment dat we al die dingen weer kunnen doen, maar door het wachten zien we ook in dat het allemaal niet hóéft." Wijnberg denkt dat die realisatie het wachten voor veel mensen ook makkelijker maakt. 

'Leg ernst situatie uit'

Maar nu zijn we twee maanden verder. Wessels: "Mensen gaan vaker naar buiten toe, we staan weer een keertje in de rij voor de slijter. Dan komen we thuis en merken we: we hoesten niet en we zijn niet meteen ziek geworden." Dus we gaan ons volgens Wessels afvragen: lopen we wel zo veel risico?

Het gevolg daarvan is dat het wachten weer moeilijker wordt. "Daarom is het belangrijk", zegt Wessels, "dat Rutte ons als het kán, nog steeds de ernst van de situatie laat inzien. Dat hij uitlegt wat er gebeurt met de druk op het zorg personeel en de ic's als we met z'n allen ons oude leven oppakken."

"En er moet worden benoemd dat we het goed doen. Dan blijft die sociale norm – we houden ons aan de regels – overheersen. Daar wil niemand vanaf wijken", volgens Wessels.

De marshmallow-test

Voor sommige mensen is het wachten overigens makkelijker dan voor anderen. "Hoe goed je kan wachten, hangt af van hoe sterk je frustratietolerantie is", zegt Wijnberg. Hij verwijst naar een groot wacht-experiment, ook wel bekend als de marshmallow-test.

Een onderzoeker gaven een grote groep kinderen een zakje met marshmallows. De onderzoeker zou de kamer verlaten, en als de kinderen niets zouden hebben gesnoept wanneer de onderzoeker terug zou komen, zouden ze extra marshmallows krijgen. 

'Geduld is écht een schone zaak'

Eén groep had gesnoept, één groep had niets gesnoept en er was nog één groep die het zakje had opengemaakt, maar het niet leeg had gegeten. De kinderen zijn door de onderzoekers in hun latere leven gevolgd.

Wat bleek? De kinderen die zich hadden kunnen inhouden, voelden zich gelukkiger dan de kinderen die dat niet deden. "Dus geduld en wachten zijn een schone zaak", stelt Wijnberg. "En dat geldt óók voor deze periode."