Belastingdienst negeerde vernietigend intern memo in toeslagenaffaire

De ambtelijke top van de Belastingdienst kwam vorig jaar juni achter het bestaan van het zeer kritische memo. Maar het werd daarna niet aan de Tweede Kamer gegeven, of de commissie-Donner, die moest adviseren over een oplossing in de Eindhovense zaak én andere zaken waarin tienduizenden mensen in grote problemen kwamen.

Ontspoorde fraudejacht

Het document was tot vandaag ook niet verstrekt aan de Parlementaire Onderzoekscommissie Kinderopvangtoeslag (POK), die alle stukken vorderde van ministeries, ook stukken aan de ambtelijke leiding. Staatssecretaris Van Huffelen zegt in een Kamerbrief dat het memo niet viel onder het verzoek van de POK. Volgens Financiën wordt het Managementteam Toeslagen niet gezien als ambtelijke top.

De POK gaat volgende maand getuigen horen over de ontspoorde fraudejacht, die tienduizenden ouders in grote financiële problemen bracht. Van Huffelen stelt dat met de 'zeer kritische reflectie' in het memo wordt bevestigd dat onvoldoende is geluisterd naar kritiek van medewerkers.

In het nu opgedoken memo wordt juridisch gehakt gemaakt van het optreden van de Belastingdienst. Het gaat om stopzetting van toeslagen bij ouders rond een gastouderbureau in Eindhoven in 2014 en de terugvorderingen van tienduizenden euro’s die daarna volgden. De ambtenaar drong er toen al op aan om klachten gegrond te verklaren en compensatie te bieden aan gedupeerden, omdat de dienst rechtsbescherming niet serieus had genomen. Er was onzorgvuldig gehandeld, beslissingen waren niet goed gemotiveerd, er werd niet goed met bewijs omgesprongen, en toch werden de betrokken burgers willens en wetens jaren het bos in gestuurd in juridische procedures.

Vernietigend rapport

Het advies van de ambtelijk expert – die erop moest toezien dat Toeslagen zich aan de wet hield en burgers netjes behandelde –  kwam op het bordje van de hoogste ambtelijke leiding van Toeslagen. Het werd vervolgens genegeerd. Daarmee werd afgeweken van een eerdere ‘afspraak’ met dat MT Toeslagen, dat het beleid zou worden aangepast na een kritische uitspraak van de Raad van State. Het interne advies werd opgesteld voor de Nationale Ombudsman, die later dat jaar een vernietigend rapport zou uitbrengen waarmee daarna ook weinig werd gedaan.

Het memo werd vandaag openbaar, na vragen van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Die vraagt al tijden om opheldering. Hij noemt het 'onvoorstelbaar' dat het memo niet eerder is opgedoken na alle vragen van Kamer en van de pers, en 'onbestaanbaar 'dat het niet aan de parlementaire onderzoekscommissie is gegeven. "Als ze drie jaar geleden naar de eigen expert hadden geluisterd, dan hadden ze zichzelf enorm veel ellende bespaard. En de ouders ook. Dan waren ze toen al begonnen met een oplossing, voor deze groep ouders, en anderen. Drie jaar lang wist men dus al van de hoed en de rand."

Schaduwboekhouding

Dat dit memo over ‘laakbaar’ handelen bestond, bleek pas vorige week, toen een intern, geheim feitenrelaas van juni vorig jaar alsnog naar de Kamer werd gestuurd. Uit dat feitenrelaas bleek dat ook de nieuwe ambtelijke top van de Belastingdienst vorig juni wist dat de fouten bij het onderzoek in Eindhoven nog groter waren dan men wilde toegeven.

In dat document staat dat de Belastingdienst destijds een schaduwboekhouding voerde. Positieve bevindingen werden – in strijd met de controleregels van de Belastingdienst – buiten het onderzoek gehouden. Toeslagen werden stopgezet, volgens een controlemedewerker omdat 'we hoopten dat bij de opvraag van gegevens bij de ouders zou blijken dat het gastouderbureau een instelling was die fraude organiseerde'. Zo moest bewijs gevonden worden dat er iets mis was – bewijs dat tot die tijd ontbrak.

Trage compensatie gedupeerden

Hoewel de bevindingen uit het memo zijn gedeeld met de hoogste leidinggevenden bij Toeslagen, werden de rechtszaken tegen de gedupeerde ouders en het gastouderbureau sindsdien doorgezet. Het duurde tot eind vorig jaar voordat deze eerste groep ouders, onder druk van een steeds kritischer Tweede Kamer, een vergoeding kregen.

De affaire rond het gastouderbureau uit Eindhoven staat centraal in de toeslagenaffaire. Onthullingen van RTL Nieuws en Trouw toonden aan dat de Belastingdienst in deze en tal van andere zaken ver buiten haar boekje ging. Inmiddels schat staatssecretaris Van Huffelen het aantal gedupeerden op zeker 26.000, en heeft de regering 500 miljoen euro uitgetrokken om hen te compenseren. Die compensatie komt zeer traag op gang, zo bleek vorige week, en de Tweede Kamer was daar zeer kritisch op.