Avondklok: gelegenheidsargument om te rellen, of échte boosheid?

Avondklokrellen worden ze genoemd: de ongeregeldheden in de steden, vlak na het ingaan van de avondklok. De vraag is: in hoeverre heeft die avondklok hier echt mee te maken? Of is het gewoon 'rellen om te rellen', zoals sommigen zeggen?

Allereerst: een grote groep Nederlanders had twijfels bij de invoering van de avondklok. In een opiniepeiling van Peil.nl bleek dat 24 procent het geen goede beslissing vond en 30 procent gaf aan het nut ervan te betwijfelen.

Je kunt het natuurlijk ergens mee oneens zijn, maar je wél netjes aan de regels houden. "Ik ben ervan overtuigd dat 99 procent zich houdt aan de maatregelen", zei Rutte vanochtend. Volgens hem gaat het dus om een kleine groep, maar om wat voor mensen gaat het?

Vooral jongeren hebben moeite met de avondklok

Op beelden is vooral te zien dat het gaat om jongeren. Dit komt overeen met de een peiling, uitgevoerd door DVJ Insights in opdracht van RTL Nieuws, onder jongeren tussen 15 en 25 jaar. 27 procent gaf aan zich soms, regelmatig of vaak niet aan de avondklok te zullen houden.

Op je fiets stappen om toch stiekem samen met een vriend voetbal te kijken, is natuurlijk van een andere orde dan journalisten aanvallen, een auto in brand steken en een winkel plunderen. Laten we het eerst over die groep hebben. Wat kunnen we zeggen over deze relschoppers en hoe kunnen we het gedrag van deze mensen verklaren?

Bekende groepen hooligans

Marco Zannoni is directeur van het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement (COT). "Van belang is een duidelijk onderscheid te maken tussen relschoppers en mensen die oprecht willen demonstreren", zegt hij ten eerste.

De relschoppers zijn deels bekende groepen, van hooligans tot jeugdgroepen of complotgroepen, legt hij uit. Zij hebben een 'geweldsachtergrond' en hebben een organiserende of mobiliserende rol. Volgens Zannoni worden mogelijk ook gelegenheidscoalities gevormd die maar één doel hebben: confrontatie zoeken met de politie.

Gelegenheidsargument om te rellen

Deze groep relschoppers ziet in de avondklok deels een gelegenheidsargument om te gaan rellen. Rellen om te rellen dus. "Natuurlijk zijn er mensen die oprecht willen demonstreren, maar er is nu een mix van verschillende sentimenten. Er zijn verschillende groepen die een gelegenheidsdoel hebben. Dat kan ook anti-overheid en of anti-politie zijn. Mensen sluiten zich daarbij aan en gaan mee doen."

Premier Rutte typeerde vanochtend over de groep relschoppers als een 'heel klein groepje mensen' die 'crimineel gedrag' laat zien. Hij ergerde zich duidelijk aan de mensen die hierin een 'soort van vrijheidsstrijd' zien. "Met vrijheid heeft dit niets te maken", zei hij. "Dit zijn gewoon criminele acties."

Onderliggende problematiek

En dan heb je ook nog de mensen die demonstratief naar buiten gaan, als een vorm van protest. Deze 'echte demonstranten' moeten de mogelijkheid houden hun stem te laten horen, vindt Zannoni. Demonstreren moet mogelijk blijven. "De rellen zeggen ook iets over de onderliggende problematiek zoals tweedeling in de maatschappij en andere zorgen en angsten in de samenleving. Mensen in woonwijken die zich niet gehoord voelen en ondernemers die het moeilijk hebben."

Het lastige is: deze problemen zijn niet op korte termijn op te lossen. "Je moet een beroep doen op de goedwillenden om dit de kop in te drukken. De samenleving moet een stap zetten."

'Vergelijk ons niet met plunderende ratten'

Op Facebook gaan berichten rond van mensen die boos zijn op de maatregelen en dit willen laten zien. "Wij staan op tegen de onmenselijke maatregelen die onze overheid genomen heeft", zo schrijft de 'Dutch Hooligans Alliance'. "Onder ons zijn burgers uit alle lagen van de samenleving met alle nationaliteiten die het niet meer pikken. Vergelijk ons niet met de plunderende ratten die hier misbruik van proberen te maken. Onder ons zitten ook ondernemers."

Bij andere rellen wordt ook vaak kritisch gekeken naar de rol van de politie. Otto Adang is lector relbeheersing bij de Politieacademie. Hij denkt dat de overheid zichzelf heeft klemgezet door op de eerste dag van de avondklok meteen te gaan handhaven. Het viel hem op dat mensen direct een boete kregen. Bij eerdere maatregelen vorig jaar werd er eerst gewaarschuwd.

"Een jaar geleden, tijdens de intelligente lockdown, werd het belang van de volksgezondheid genoemd. Nu werd minder benadrukt waarom de avondklok zo belangrijk was. Er is nu ook minder eensgezindheid in de politiek. Een aantal partijen heeft opgeroepen in het kader van de vrijheid je te verzetten tegen de avondklok. Dat heeft ook niet geholpen."

Hard ingrijpen

Hoe nu verder? Volgens Adang en Zannoni moet de politie zich vooral richten op de grootste vandalen. "Op korte termijn is dit alleen op te lossen door de pakkans van de relschoppers te vergroten. Er moet veel opsporingsonderzoek komen", zegt Zannoni. Adang: "De gewelddadige groep moet je zo klein mogelijk houden."

Het feit dat bij de rellen in Eindhoven veel wapens zijn gezien, zoals stokken en boksbeugels, betekent volgens Zannoni dat er een organisatiegraad achter zit. "De eerste associatie zou zijn: hooligans."

Zannoni noemt het een bijkomend voordeel dat er enorm veel gefilmd wordt. "Mensen filmen zichzelf, eigenlijk wel wonderlijk. Er heerst een gevoel van onschendbaarheid, schuilen in de massa. Dat was inderdaad veertig jaar geleden zo bij de krakersrellen. Dan was er een ME-charge en werd niemand gearresteerd. Nu wordt zo'n charge gefilmd door tientallen mobiele telefoons. De anonimiteit is weg. Dat is een groot voordeel voor de opsporing."  

In Eindhoven werden gisteren 62 mensen opgepakt, voornamelijk tieners en twintigers, aldus de politie. "Een deel van hen komt uit Eindhoven en omliggende dorpen. Maar we zien ook veel verdachten uit overige delen van Brabant en zelfs daarbuiten komen."

Politiegeweld

Volgens Zannoni is het belangrijk onderscheid te blijven zien tussen relschoppers en demonstranten. Maar dat onderscheid is voor de ME en de politie lastig te maken.

Hij wijst er wel op dat de politie niet snel overgaat tot geweld. "Daar gaat veel aan vooraf. Er is al regelmatig gewaarschuwd. Als de demonstranten blijven staan, dan weet je dat je slachtoffer kunt worden van geweld door de politie."

Hoe het de komende dagen zal gaan, is voor Zannoni een grote vraag. Als de pakkans groter wordt, zal de onrust afnemen. Een deel haakt dan af. "En in zijn algemeenheid hopen we dat mensen worden gecorrigeerd door hun eigen omgeving. Voor een deel van de mensen werkt dit zo."