Moeten we ons zorgen maken om coronavariant E484K?

1. Allereerst: wat is er bekendgemaakt?

Het RIVM kwam gisteren met het nieuws dat in de regio Utrecht bij een positief getest persoon een mutatie in de Britse variant is aangetoond. E484K, wordt deze genoemd. "Deze E484K-mutatie wordt als zorgelijk beschouwd", meldde het RIVM.

Waarom deze mutatie zorgelijk is, daarover later meer. Eerst nog even dit: als virussen veranderen noemen we dat muteren. En muteren, dat doen virussen voortdurend - dat is op zich geen nieuws. Het wordt pas 'interessant' als zo'n virusvariant voordeel ondervindt van zo'n mutatie, bijvoorbeeld doordat hij zich sneller kan verspreiden of mensen zieker maakt.

2. Wat valt op aan deze 'variant op een variant'?

Het eerste wat opvalt is dat deze E484K-variant op verschillende plekken in de wereld onafhankelijk van elkaar is opgedoken. In die zin hebben we dus in de regio Utrecht niet iets unieks te pakken. De mutatie vindt dus zelfstandig plaats, op verschillende plaatsen.

Het Verenigd Koninkrijk maakte ook al melding van deze E484K-variant. Daar ging het - net als in ons land - ook om een nieuwe mutatie in de Britse variant. Deze specifieke mutatie is daarnaast aangetoond in de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse varianten.

En er wáren al zorgen over deze Britse, Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse varianten. Ze lijken namelijk besmettelijker. Dat komt omdat het gaat om mutaties aan het spike-eiwit, de stekeltjes van het coronavirus. Die zorgen ervoor dat de eiwitten van het virus zich beter kunnen hechten aan menselijke cellen.

3. Hoe kan het dat zo'n mutatie op verschillende plekken plaatsvindt?

We vragen het Ger Rijkers, hoogleraar immunologie. "Het is tamelijk ingewikkelde materie", zegt hij. "Zit er een plan achter? Weet het virus dat het daardoor gevaarlijk kan zijn? Dat zou je bijna denken. Maar nee, het virus weet helemaal niks. Je moet goed weten hoe mutaties ontstaan. Dat komt omdat onze lichamen op topsnelheid eiwitten aan het maken zijn. Dat gebeurt door te kopiëren. Dat is handwerk, monnikenwerk eigenlijk. En ja, dan maak je weleens een fout. Ons lichaam is geen computer."

Rijkers vergelijkt het met strafregels schrijven. Als je dat door een computer laat doen, dan maak je geen fout. Maar als je dat met de hand doet, en razendsnel, dan komt er weleens iets anders uit.

"Je kunt een eiwit nog het best vergelijken met een woord van zo'n honderd letters. Die letters staan voor de aminozuren. Daar zijn 20 verschillende van. Als bij het overschrijven van dat woord op plek 484 de letter E verandert in een K, dan heb je een mutatie."

4. En bij het schrijven van die 'strafregels' is dus op verschillende plekken precies hetzelfde misgegaan?

Dat klinkt héél toevallig, maar volgens Rijkers is daar een logische verklaring voor. "Het heeft te maken met het feit dat het eiwit nog wel moet kunnen functioneren. We zien daarom alleen de succesvolle mutaties. Als door een mutatie een letter in dat lange woord verandert, kan het ook zijn dat het virus daardoor een essentiële functie verliest. En daar merken we dan helemaal niks van. Dan stopt de verspreiding van dat virus bij die persoon. Het is dan een eiwit zonder functie. Het is nog wel een woord, maar het is onuitspreekbaar geworden."

Het wordt pas gevaarlijk, vertelt Rijkers, als het lange woord door de mutatie wél zijn functie behoudt. "Dan is het woord nog wél uitspreekbaar, maar het betekent wat anders. En dat maakt het gevaarlijk: het geheugen van je immuunsysteem begrijpt het dan niet goed."

5. En dat is nu gebeurd met deze nieuwe variant, ons immuunsysteem 'begrijpt' deze mutatie niet zo goed?

Ja, daar lijkt het op, zegt Rijkers. Ook het RIVM meldt op de website dat de opgebouwde afweer na vaccinatie of na een eerdere besmetting 'mogelijk' minder goed werkt.

De hoogleraar legt uit dat naar alle varianten onderzoek wordt gedaan in het laboratorium. "Daar infecteer je cellen, net als in het echte lichaam. Als je dan bloed afneemt van iemand met de standaardafweerstoffen tegen het virus, dan kijk je of die antistoffen de nieuwe variant afremmen of zelfs doodmaken - neutraliseren, noemen we dat."

Het neutraliseren van corona werkt prima met de vaccins die nu op de markt zijn. Het vaccin van Pfizer doet het ook 'heel erg goed' tegen de Britse variant. "Maar wat ik nu zie, ik heb nieuwe informatie gelezen die nog niet gepubliceerd is, is dat je meer antistoffen nodig hebt om deze nieuwe variant te neutraliseren."

6. Dus het hangt ervan af hoeveel antistoffen je lichaam heeft aangemaakt?

"Ja. Als je corona hebt gehad dan kunnen de antistoffen genoeg zijn om deze nieuwe variant af te remmen, maar soms ook niet. Heb je het virus maar heel mild doorgemaakt, dan is de kans op herbesmetting misschien groter."

7. In Zuid-Afrika lijken vaccins zoals die van AstraZeneca minder goed te werken, heeft dat met deze E484K-mutatie te maken?

"Ja, dat zou zeker kunnen. Daar is men heel snel opgehouden met het vaccineren met AstraZeneca. Men zei: het werkt niet. Het kan ermee te maken hebben dat het vaccin wel werkt, maar minder goed tegen de variant van de variant."

Maar of je ziek wordt, hangt van een heleboel factoren af, zegt Rijkers. "Als immunoloog wijs ik er natuurlijk op dat het te maken kan hebben met het feit dat je te weinig antistoffen hebt. Maar ook je algemene gezondheid speelt een rol. Als je dat niet eerst goed in kaart brengt, moet je niet te snel conclusies trekken."

8. De opgebouwde afweer - door vaccinatie of na eerdere besmetting - biedt dus voorlopig geen garantie?

Nee, dat is wel helder. Rijkers verwijst ook naar de Braziliaanse stad Manaus. Daar hoopten inwoners immuun te zijn omdat driekwart van de bevolking al besmet was geweest. Dat bleek een illusie, schreef Trouw vorige maand. Het virus heeft daar opnieuw hard toegeslagen.

De hoogleraar: "Daar hebben ze bij de Braziliaanse variant precies dezelfde mutatie gevonden. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor de vele herbesmettingen die daar hebben plaatsgevonden."

9. We moeten ons dus zorgen maken?

Als blijkt dat de huidige vaccins minder bescherming bieden tegen deze variant, dan is dat inderdaad zorgelijk.

Maar, er is niet alleen maar slecht nieuws. De vaccins kunnen vrij makkelijk worden aangepast. "Een tweede druk is zo gemaakt. Het is niet zo moeilijk om op positie 484 een letter te veranderen. Dat is een heel kleine moeite."

Heb je ook een vraag over het coronavirus? Stel 'm hieronder, en wie weet beantwoorden we deze bij de volgende Corona-update.