Helft donoren heeft antistoffen, maar hoe lang duurt die bescherming?

Voor deze 241ste corona-update kijken we naar de nieuwste wetenschappelijke inzichten. De New York Times publiceerde eind mei een groot artikel over immuniteit. De aanleiding voor dat stuk waren twee hoopvolle wetenschappelijke onderzoeken.

Volgens deze onderzoeken duurt de immuniteit voor het coronavirus minstens een jaar, waarschijnlijk veel langer en mogelijk zelfs een heel leven. De angst van sommige mensen dat bescherming tegen het virus maar van korte duur zal zijn, lijkt ongegrond.

In januari spraken we nog van een bescherming van 'minstens een half jaar', dus dat is dus alweer een half jaar winst. De nieuwe onderzoeken tonen een nóg optimistischer beeld. Wellicht duurt de bescherming nog veel, veel langer.

De beste papieren

Immuniteit bereik je door een besmetting of door het krijgen van een vaccin. De twee onderzoeken wijzen erop dat een combinatie tussen de twee de best mogelijke bescherming biedt. Dus mensen die eerst ziek werden en later het vaccin kregen toegediend, hebben de beste papieren.

Wie alleen het vaccin heeft gekregen, moet mogelijk vaker worden ingeënt. Of dat echt zo zal zijn, zullen we 'heel, heel snel weten', zegt een van de wetenschappers in de New York Times.

B- en T-cellen

De Nederlandse immunoloog Ger Rijkers, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, legt uit waar het allemaal om draait: de zogenoemde B-cellen en T-cellen.

Laten we bij het begin beginnen. Als je in contact komt met het virus, wordt je afweersysteem geactiveerd. Je lichaam maakt antistoffen aan en dat bereikt een hoogtepunt na drie weken. Dat blijft op dat hoge niveau voor een periode van één a twee maanden, daarna gaat het dalen.

B-cellen

In die eerste fase draait het allemaal om de B-cellen. Die worden bij een infectie geactiveerd en veranderen in plasmacellen met antistoffen.

We hebben miljoenen van die B-cellen, zegt de hoogleraar. Zo worden ook andere virussen herkent, zoals de mazelen. "Het zit allemaal al in de gereedschapskist", zegt Rijkers. "Je hoeft geen nieuwe gereedschap te maken. Alles ligt al klaar."

Het probleem is alleen: de antistoffen in het bloed dalen. Of, nou ja probleem... "Als de antistoffen die je nodig hebt om je tegen álles te beschermen, zou je 7000 kilo wegen."

Het niveau antistoffen daalt dus. "Maar wat blijkt nu", vervolgt Rijkers. "Het daalt niet naar 0, maar naar ongeveer een kwart van dat niveau. En dan blijft het constant."

Hoe komt dat? De plasmacellen die de antistoffen aanmaken, blijken niet alleen kortlevende cellen aan te maken, maar ook langlevende cellen. De langlevende cellen komen terecht in je beenmerg en worden B-geheugencellen genoemd. "Daar blijven ze op een veel lager pitje antistoffen maken. Daarom blijf je antistoffen terugvinden in het bloed en dat wordt dan na drie weken afgebroken."

Uit de onderzoeken blijkt inderdaad dat het zo werkt. Bij 15 van de 19 mensen waar het beenmerg van werd onderzocht, werden de geheugencellen gevonden. Die bleken ook na verloop van tijd sterker te worden. In theorie zouden de geheugencellen jaren kunnen overleven, misschien zelfs een leven lang. Omdat niet iedereen deze 'superimmuunrespons' heeft, wordt vaccinatie nog steeds aanbevolen.

B-cellen hebben alleen een nadeel. De geproduceerde antistoffen kunnen niet binnendringen in de menselijke cel, die kunnen alleen een virus aanvallen dat zich buiten de cel bevindt. 

T-cellen

"Het zou heel veel beter zijn als je lichaam de productie van virussen in de fabriek, oftewel de virusproductie, kan doodmaken. Dat kan de T-cel wel. De cytotoxische T-cel."

Want zo geniepig is het virus: dat gebruikt de menselijke cel als zijn persoonlijke fabriek en maakt heel veel kopieën van zichzelf - totdat de cel sterft. De kopieën gaan weer naar omliggende cellen en doen daar precies hetzelfde. "Het is dus belangrijk dat jouw immuunsysteem ook T-cellen aanmaakt, die het virus in geïnfecteerde cellen kunnen doden en de virusproductie kan stoppen."

Het goede nieuws is: de T-cellen maken we óók aan. Nog mooier: uit nieuw onderzoek van de Erasmus MC onder 1500 personeelsleden blijkt dat die T-cellen goed werk verrichten tegen de Britse en Zuid-Afrikaanse variant.

'Dat is goed nieuws'

Varianten van het virus kunnen deels ontsnappen aan de antistoffen, maar niet aan 'die andere component van de immuniteit, de T-cellen', zegt arts-microbioloog Corine Geurts in NRC. "Dat is goed nieuws."

Overigens kan iemand toch opnieuw besmet raken, 'maar wel veel korter en waarschijnlijk minder besmettelijk voor anderen'.

Ook de T-cellen produceren geheugencellen. Als je later nog een keer in contact komt voel je bij een infectie hoogstens 'een beetje ongemakkelijk', aldus Rijkers.

De hoogleraar vergelijkt het met kinderen. Bij de allerkleinste kinderen 'loopt het snot er aan alle kanten uit'. Dat vinden we heel normaal. Volwassenen hebben dat niet, terwijl ze in dezelfde wereld leven. Dat komt omdat een volwassen immuunsysteem veel geheugen heeft gemaakt voor al die virussen.

'Corona wordt uiteindelijk een mild verkoudheidsvirus'

Tussen die kinderziektes zitten ook een hoop coronavirussen. Die virussen circuleren al eeuwen, zegt Rijkers. Ook dit nieuwe coronavirus zal aanwezig blijven. Maar de grote vraag: zal het virus zich ook gaan gedragen als zo'n mild verkoudheidsvirus?

"Dat hoop en verwacht ik, alleen ik weet niet op welke termijn. De hond stamt af van de wolf. Het nieuwe coronavirus is nu nog een wolf, en hoe lang duurt het tot dat die zich gaat gedragen als een hond? Is dat volgend jaar al, of duurt het nog een tijdje?"

Terug naar de Sanquin-donoren. Wie ziek is geworden door corona of gevaccineerd is, hoeft voorlopig niet veel te vrezen om (opnieuw) ziek te worden. Helemáál als beide het geval is. In principe ben je beschermd voor een jaar, maar mogelijk veel langer - dankzij die B- en T-cellen.