Appen met een Afghaanse tolk in Kabul: 'Ik wil weg, kun je mij helpen?'

Zaterdag 21 augustus, 11.15 uur. "Hello, Dear Mr. Martin", het appje is geschreven in het Engels. Het is een oude bekende. "Ik was jullie tolk in Tarin Kowt in de provincie Uruzgan", staat in het bericht. "Nu ben ik in Kabul, dus het is hier gevaarlijk voor mij."

Het bericht zet het werk- en privéleven van redacteur Van Norel tijdelijk op zijn kop. Wat kan een journalist doen voor een Afghaan in nood?

Fixer, tolk en chauffeur

Het appje is geschreven door Mohammed (echte naam is bekend bij de redactie). Hij werkte in 2010 als fixer, tolk en chauffeur mee aan verschillende reportages voor RTL Nieuws in Uruzgan. De Afghaan zorgde er in die tijd voor dat de RTL-ploeg bestaande uit Van Norel en Rik Konijnenbelt gesprekken kon voeren buiten Kamp Holland met Afghanen en vertegenwoordigers van de Afghaanse overheid over de aanwezigheid van het Nederlandse leger in de provincie en de gevolgen daarvan.

Een paar maanden geleden vluchtte de tolk met zijn vrouw en drie kinderen uit Uruzgan nadat de Westerse troepen daar waren vertrokken. Ze gingen naar Kabul. In eerste instantie woonden ze op veilige afstand van de taliban, die het in grote delen van het land voor het zeggen hadden gekregen, inclusief de provincie Uruzgan.

Toen de taliban op 15 augustus ook Kabul innamen, sloeg de angst bij Mohammed toe. Zijn leven is niet meer veilig. Als tolk voor media in westerse landen én als ambtenaar van de Afghaanse overheid vreesde hij voor vergeldingsacties. "Afghanistan is so danger now", appte Mohammed afgelopen zaterdag.

Redacteur Martin van Norel schreef de gebeurtenissen vanaf het eerste moment op:

Zaterdag 21 augustus

11.27 uur: Ik leg contact met het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken, de vakbonden en de organisatie Free Press Unlimited. Sinds een paar dagen voldoet Mohammed aan de criteria om op de evacuatielijst te komen. Het kabinet heeft net besloten dat ook journalisten, fixers en medewerkers van ontwikkelingsprojecten geëvacueerd mogen worden. Door enorme druk vanuit de Tweede Kamer en vakbonden komen ook tolken en anderen die voor de Nederlandse media gewerkt hebben in aanmerking voor opvang. 

Er zijn wel wat zaken nodig. Naam, geboortedatum, pasfoto, contactgegevens. Na wat heen en weer appen is er genoeg informatie. Alleen Mohammed beschikt over een paspoort. De rest van de familie heeft dat niet. En hij moet aangeven waarom hij denkt dat hij gevaar loopt. 

Het ministerie communiceert soms direct met mensen in Afghanistan die willen vluchten, maar vaker gaat het via een contactpersoon in Nederland. Een collega-tolk, mensen die in het verleden in Afghanistan werkten en heel betrokken zijn, een familielid - of dus een journalist. Het zijn vrijwilligers die dagen én nachten opofferen om Afghanen in nood van adviezen te voorzien. Het contact gaat voornamelijk via WhatsApp.

Bellen gebeurt ook, maar de verbinding is slecht. Ik heb op een dag 40 keer gebeld, maar ik kwam er niet doorheen.

Voor iedere evacué lijken appgroepen te worden aangemaakt. Zo wordt het mogelijk met de Afghanen die het land willen verlaten te communiceren. Voor Mohammed is er in ieder geval ook een. Daarin zitten vrijwilligers van Buitenlandse Zaken en iemand van Free Press Unlimited in. Ik zit er ook in als contactpersoon van Mohammed. De bedoeling is op het juiste moment de Afghanen als het ware naar het vliegveld te praten en ook te steunen tijdens deze moeilijke tocht. Omdat het dagen kan duren, is het beter dit met meer mensen te doen. 

Zondag 22 augustus

09.00 uur: De dag verstrijkt. De appgroep blijft stil. Ik bel een paar keer met Mohammed. "Ik moet echt weg. Ons leven loopt gevaar. Help ons alsjeblieft als het mogelijk is." Hij klinkt wanhopig. Op de achtergrond hoor ik een haan kraaien en zijn kinderen praten.

Maandag 23 augustus

09.00 uur: Het lijkt een mission impossible om de tolk mét zijn gezin naar het vliegveld te laten komen. De belangrijkste route is geblokkeerd. Op de grote toegangswegen staan talibanversperringen. Er worden alternatieve routes bedacht door de stad Kabul maar die eindigen allemaal bij het vliegveld waar duizenden Afghanen zich verzamelen die allemaal het land uit willen. Daar moet onze tolk doorheen met zijn hele kleine kinderen en dat is extreem moeilijk. De tijd dringt: mogelijk trekt het Amerikaanse leger zich over enkele dagen terug en is de luchthaven in handen van de taliban.

Dinsdag 24 augustus

09.00 uur: Ik vraag Mohammed of hij al iets van iemand gehoord heeft. Er is nog niets duidelijk. Ook die dag blijft het stil. Op tv zie ik dat duizenden wanhopige Afghanen zich verdringen voor rollen prikkeldraad bij het vliegveld en ze zwaaien met papieren. Ze willen weg. Dinsdagavond komt voor Mohammed via de app het verlossende woord. Hij moet zich met zijn gezin klaarmaken en naar het vliegveld vertrekken. Ik wens hem succes en praat hem moed in. 

Woensdag 25 augustus

01.00 uur: Bellen lukt niet. Ik wil zeker weten dat hij het bericht heeft gezien. Ik zie de vinkjes op mijn Whatsapp blauw worden. Hij heeft het gezien maar reageert nergens op. Pas drie uur later reageert hij. Mohammed moest met een ziek familielid naar het ziekenhuis en liet zijn telefoon thuis. Zijn vrouw bekeek de appjes maar reageerde niet. Kostbare uren zijn verloren gegaan. 

03.00 uur: De familie gaat op pad. Dwars door Kabul in een geleende auto naar het vliegveld. Hij krijgt informatie waar hij zich moet melden want het vliegveld is groot en door allerlei talibanversperringen moeilijk te bereiken. Op de plek waar Nederlandse militairen staan, wachten duizenden mensen. De tolk komt niet door de mensenmassa heen met zijn gezin. Uit angst om in de verdrukking te komen, keert hij om.

06.50 uur: Ik ben de hele nacht bezig geweest. Nauwelijks geslapen. Hij staat nog steeds bij het vliegveld maar het lukt nog niet om binnen te komen. Ik heb dus meer tijd nodig.

09.15 uur: Mohammed laat weten dat hij opnieuw een poging heeft gedaan om bij het vliegveld te komen. Hemzelf lukte het bij de Nederlandse militairen te komen maar zijn vrouw en kinderen strandden op 200 meter van de veilige ingang. Hij heeft drie kleine kinderen en is als de dood dat ze verdrukt worden in de mensenmassa. Eigenlijk durft hij niet verder. Ik probeer hem te bewegen het toch te proberen omdat de kans groot is dat het vliegveld gaat sluiten en Nederland op de hoogte is van zijn komst en hem zal helpen.

Ik praat hem moed in en zeg dat hij door moet gaan. Het voelt wel als een enorme verantwoordelijkheid, want als er wat mis gaat, wat dan...? De militairen bij het hek weten inmiddels dat hij eraan komt maar de laatste 200 meter blijken onoverbrugbaar. 

10.40 uur: Mohammed stuurt een app. Hij zit in het huis van een kennis vlak bij het vliegveld. Hij heeft geprobeerd met zijn kinderen en vrouw door de mensenmassa te komen, maar dat is niet gelukt. De kinderen huilden en hadden honger en dorst. Daarom is hij naar het huis van zijn kennis gegaan om ook zijn telefoon op te laden.

Zo meteen gaat hij weer proberen bij de Nederlandse militairen te komen. Hij zegt dat het extreem gevaarlijk is, vooral voor de kinderen die doodgedrukt dreigen te worden in de mensenmassa.

12.00 uur: Hij doet een nieuwe poging die mislukt. In de omgeving van het vliegveld zijn steeds meer taliban die mensen lastigvallen. Ze vragen Mohammed wat hij aan het doen is en waarom hij weg wil uit Afghanistan. Hij maakt zich ervan af met een smoes, maar het lukt weer niet het vliegveld te bereiken. Hij wil uitrusten en het nog een keer proberen als het donker wordt.

15.30 uur: Ik ontvang het bericht dat de situatie rondom het vliegveld verslechtert en hij koste wat het kost nu moet proberen bij de Nederlandse militairen te komen. Om de mensenmassa te ontwijken, volgt hij het advies door een open riool te lopen met water van een meter diep. Dit lijkt de enige overgebleven mogelijkheid om het vliegveld te bereiken. 

21.00 uur: Mohammed waagt een nieuwe poging maar hij durft het riool niet in met de kinderen die niet kunnen zwemmen. Het water is een meter diep. Hij is bang dat er iets gebeurt en dat de kinderen verdrinken. Ik praat hem moed in. Breng ze één voor één naar de overkant.

22.15 uur: Net als Mohammed heeft besloten het toch te proberen en het water in wil gaan, komt er een bericht dat het vliegveld dichtgaat als gevolg van een veiligheidssituatie. Ik bel hem meteen en krijg contact. "Ga naar huis. Het is nu even voorbij. We weten niet wanneer het vliegveld weer opengaat", zeg ik. De moed zakt me in de schoenen als ik hem dit moet vertellen. Hij reageert gelaten. Helemaal kapot van dagen in de stress zitten. 

Donderdag 26 augustus

01.00 uur: Mohammed appt. Hij is weer veilig thuis. 

09.00 uur: Ik lees dat de Nederlandse overheid geen antwoord wil geven op de vraag wat er aan de hand is op het vliegveld van Kabul. Terug op de redactie lees ik dat de Britse minister van Defensie James Heappey tegen BBC radio zegt dat er 'zeer geloofwaardige inlichtingen' zijn dat militante groepen een aanval plannen op de mensen die zich verzamelen op de luchthaven van Kabul in een poging Afghanistan uit te komen.

09.50 uur: Bericht van het kabinet. Nederland stopt vandaag met het evacueren van mensen uit Afghanistan. De operatie op de luchthaven van Kabul wordt op aanwijzing van de Amerikanen gestopt. Er wordt niemand meer toegelaten. Het is voorbij en niet gelukt voor veel mensen.

11.19 uur. Ik ontvang een laatste bericht in het Engels. "Dear Mr Martin. We zijn thuis in Kabul. Dank u heel erg veel en ook uw ministerie van Buitenlandse Zaken, de Nederlandse militairen, de Nederlandse ambassade en u ook voor al het werk dat u voor ons hebt gedaan. Ik waardeer dit echt heel erg. Ik wens jullie al het beste, veel succes. Dank en de hartelijke groeten! Helaas kunnen we niet naar Nederland."