Doden door listeriabacterie: vleeswarenbedrijf rekte houdbaarheidsdatum te ver op
Vleeswarenbedrijf Offerman heeft jarenlang het risico genomen dat consumenten een levensgevaarlijke voedselinfectie zouden oplopen door de listeriabacterie. Dat blijkt uit documenten die RTL Nieuws heeft opgevraagd bij de voedselwaakhond NVWA over de listeria-uitbraak bij het bedrijf in 2019. Tientallen mensen werden ernstig ziek door het eten van besmette vleeswaren. Zes mensen kwamen erdoor te overlijden, twee vrouwen kregen een miskraam.
Belangrijkste punten listeriaonderzoek:
- Offerman gaf vleeswaren een te lange houdbaarheid mee
- NVWA gaf het bedrijf hiervoor drie keer een waarschuwing, maar pakte niet door
- Personeel wist te weinig van hygiëne- en schoonmaakregels
Jarenlang zette Offerman (sinds december 2017 heet het bedrijf Ter Beke) een houdbaarheidsdatum op de verpakking zonder dat daar een goede onderbouwing voor was. Zo werden de houdbaarheidstermijnen van onder meer paté en boterhamworst veel te ver opgerekt. Hierdoor had de listeriabacterie meer kans om zich te vermenigvuldigen tot gevaarlijke hoeveelheden. Zo kon bijvoorbeeld de boterhamworst volgens Ter Beke 31 dagen worden bewaard. Volgens de NVWA mocht dat maar 21 dagen zijn.
Het aanhouden van een te lange houdbaarheidstermijn is gevaarlijk, want listeria kan juist gekoeld snel groeien, zeggen deskundigen. "Dit is zeer kwalijk", zegt microbioloog Rijkelt Beumer van de Wageningen Universiteit.
"Het is geen bacterie waar je maar een beetje buikpijn of diarree van krijgt, je kan eraan overlijden. Dit is spelen met de gezondheid van andere mensen. Dat hoort niet, je hoort voedselveilig te werken en dat hebben ze gewoon niet gedaan."
NVWA pakt niet door
De NVWA wist van de problemen met de houdbaarheid en trad hier in 2016 en begin 2017 tegen op. Het keurde de ene na de andere houdbaarheidsstudie van Ter Beke af en gaf het bedrijf hiervoor in die periode drie schriftelijke waarschuwingen.
Daarna heeft de voedselwaakhond het toezicht bij Ter Beke laten lopen zonder dat het probleem was opgelost. Dat blijkt uit onder andere een mail van een inspecteur van de NVWA van september 2019. Daar staat: "Sinds juli 2017 is er geen inspectie meer geweest. (…) Er stond ook nog een schriftelijke waarschuwing van het niet volledig hebben van de houdbaarheidsstudies. Ook hier is geen opvolging aan gegeven door ons."
De inspecteur schreef de mail in 2019 op het moment dat het bedrijf al had te kampen met een groot listeriaprobleem in de productielocatie in Aalsmeer. Het was toen ook al duidelijk dat er slachtoffers waren gevallen.
Te druk
De NVWA was destijds te druk, gaf de inspecteur als uitleg. "Door het schuiven in teams, bedrijvenbeheerders en regio's en een capaciteitsprobleem is het opvolgen van herinspecties voor dit bedrijf niet uitgevoerd."
De NVWA-inspecteurs gaven voorrang aan andere bedrijven die onder verscherpt toezicht stonden. Daarnaast ging veel capaciteit naar de zogeheten fipronilcrisis die zomer 2017 uitbrak onder kippenboeren.
Zes doden, tientallen zieken
In september 2019 worden alsnog boetes opgelegd. De houdbaarheidsstudies zijn dan nog steeds niet op orde. Dat is bijna 30 maanden na de laatste waarschuwing die de NVWA in april 2017 aan het bedrijf gaf.
Maar de toezichthouder had veel eerder een herinspectie moeten uitvoeren als ze zich aan haar eigen interventiebeleid had gehouden. Want dat schrijft voor dat er drie maanden na een waarschuwing een hercontrole moet plaatsvinden. En dat, als de overtreding dan nog niet is verholpen, er direct een boete zou moeten volgen. Maar die drie maanden werden er dus dertig, blijkt uit de documenten. In 2019 bleek ook de schoonmaak niet op orde.
In de periode 2017-2019 raakten 35 mensen ernstig ziek door het eten van vleeswaren die afkomstig waren van het bedrijf uit Aalsmeer. Zes mensen overleden en twee vrouwen kregen een miskraam als gevolg van het eten van besmette vleeswaren die te hoge concentraties van de gevaarlijke listeriabacterie bevatten.
Oproep
RTL Nieuws komt graag in contact met mensen (en/of nabestaanden) die in de periode 2017-2019 ziek zijn geworden van het eten van vleeswaren die (vermoedelijk) afkomstig waren van Offerman/Ter Beke. U kunt een mail sturen naar onderzoek@rtl.nl. We gaan vertrouwelijk met uw gegevens en informatie om.
Risico steeds groter
In de jaren dat dit speelde, was de NVWA zich terdege bewust van het risico dat gepaard gaat met het aanhouden van een te lange houdbaarheidstermijn van vleeswaren. Het aantal listeriabesmettingen liep de laatste jaren op terwijl de NVWA de houdbaarheidstermijn voor vlees- en visproducten steeds langer zag worden. In 2017 schreef de NVWA in het document 'De staat van Voedselveiligheid': "De onderbouwing voor de verlengde houdbaarheid wordt vaak onvoldoende onderbouwd in de onderliggende studies, waardoor het risico op een schadelijk levensmiddel groter wordt."
De reden om de houdbaarheid te verlengen, 'lijkt gelegen in de zeer competitieve markt voor voedsel', schrijft de NVWA. Met andere woorden: de prijs van voedsel moet zo laag mogelijk zijn. Juist hierom geeft de NVWA aan prioriteit te geven aan houdbaarheidsonderzoeken.
Listeriabacterie in putjes en muren
In 2019 werd bovendien op meerdere plekken in het bedrijf, zoals in de snijmachines, afvoerputjes en zelfs in de muren, de listeriabacterie aangetroffen. Voor die overtredingen volgden ook boetes. De NVWA wil niet zeggen hoe hoog die waren.
"Als Offerman z'n zaken goed voor elkaar had gehad en de keuringsdienst adequaat had gereageerd op de fouten, dan was de kans op ziekte en op doden klein geweest", zegt microbioloog Rijkelt Beumer. "Maar omdat Offerman de zaken niet op orde had en de keuringsdienst eigenlijk veel te laat reageerde, werd de kans groter dat er toch zieken en doden gaan vallen. Wat ook is gebeurd. Dat zijn grove fouten, dan geef je die bacterie de kans om uit te groeien tot gevaarlijke aantallen, dan ben je heel fout bezig."
Juridisch gevecht
Het Belgische voedselconcern Ter Beke nam Offerman eind 2017 over, waarmee ook de naam Offerman verdween. RTL Nieuws heeft het bedrijf om een reactie gevraagd, maar het wil niet inhoudelijk reageren omdat de zaak aan de bestuursrechter is voorgelegd.
De NVWA zegt in een reactie dat het bedrijf primair verantwoordelijk is voor de veiligheid van zijn producten. Op het punt waarom er pas in september 2019 een herinspectie en een boete volgden voor het niet op orde hebben van de houdbaarheidsstudies, zegt Ralph van Disseldorp van de NVWA dat er destijds andere keuzes zijn gemaakt. Hij geeft toe dat de NVWA volgens haar eigen handhavingsbeleid eerder langs had moeten gaan bij het bedrijf. Maar, zegt hij: "Er lagen ook andere prioriteiten en we kunnen niet overal zijn."
Extra aandacht voor schoonmaak
De NVWA geeft aan dat de listeriameldingen vanuit het bedrijf in 2016 en 2017 telkens onder de norm lagen en dat de risico-inschatting daarom laag was. De inspectie zegt in de toekomst niet alleen de veiligheid van het voedsel te checken, maar ook zeker extra aandacht hebben voor de schoonmaak in een bedrijf.
De NVWA bevestigt dat er nog een juridische procedure loopt met het bedrijf. De toezichthouder zegt niet verder op de zaak te willen ingaan zolang de zaak nog onder de rechter is. Zo blijft onduidelijk hoe hoog de boetes zijn die de NVWA in 2019 heeft opgelegd.
Hoe gevaarlijk is listeria?
Gezonde mensen worden meestal niet ziek van de bacterie. Voor oudere mensen en zwangere vrouwen en vooral hun ongeboren kind kan de bacterie gevaarlijk zijn. Er bestaat een kans op hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging of op een miskraam.
Listeria in vleeswaren, wat zijn de risico's?
Bij vleeswaren gemaakt van rauw vlees zoals filet américain, ossenworst of carpaccio en rauwe of gedroogde vleeswaren zoals rauwe ham, salami en cervelaat bestaat er een kans op een listeria-infectie. Met name als je het eet als de houdbaarheidsdatum is verstreken of de verpakking te lang open is geweest.
Wat zijn de symptomen als je iets met listeria hebt gegeten?
De verschijnselen van een besmetting met listeria kunnen zich uiten tot 90 dagen na consumptie. Soms zijn de klachten mild, zoals milde griepverschijnselen. Maar besmetting kan ook hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn, diarree en misselijkheid veroorzaken.
Komt ziekte door listeria vaak voor?
Jaarlijks zijn er ongeveer 70 tot 100 gevallen van listeriabesmetting bekend.
Hoe kan ik veilig vleeswaren eten?
- Bewaar vleeswaren altijd in de koelkast op 4 graden (bij 4 graden groeit listeria veel minder hard dan bij 7 graden).
- Zet vleeswaren na aankoop snel in de koelkast en na gebruik ook snel weer terug.
- Eet vleeswaren uiterlijk binnen 4 dagen na openen op. Voor kwetsbare groepen zoals zwangeren geldt: binnen 2 dagen bij 7 graden of 3 dagen bij 4 graden. Dit geldt vooral voor producten die verpakt zijn onder beschermende atmosfeer. Dit staat op het etiket vermeld.
Bron: Voedingscentrum
