91 nabestaanden MH17 krijgen het woord: 'Dit is uniek en historisch'

Vlucht MH17 werd op 17 juli 2014 neergehaald boven het oosten van Oekraïne. Alle 298 inzittenden, onder wie bijna 200 Nederlanders, kwamen om het leven. 

'Uniek en historisch'

Vanaf vandaag delen 91 nabestaanden in elk 15 minuten hun slachtofferverklaring, in november doen nog eens acht nabestaanden dat. Dat gebeurt live in de rechtbank of via een beveiligde livestream. 

"Dit is een unieke en historische gebeurtenis", zegt Sander de Lang van rechtsbijstandsteam MH17. "Nog nooit in de Nederlandse strafrechtpleging hebben zoveel mensen gesproken tijdens een strafprocedure."

Wat is spreekrecht?

Sinds 2005 mogen slachtoffers hun verhaal doen tijdens de behandeling van een strafzaak. Mensen die slachtoffer zijn van een misdrijf waarvoor acht jaar cel of meer geëist kan worden, komen daarvoor in aanmerking.

Daarnaast geldt het spreekrecht voor een aantal in de wet genoemde strafbare feiten, zoals bepaalde zedenmisdrijven en zeer ernstige verkeersongelukken. 

Slachtoffers mochten aanvankelijk alleen praten over de gevolgen van het misdrijf voor hun leven. Sinds 1 juli 2016 mag in een slachtofferverklaring alles aan bod komen: van het bewijs tot de hoogte van de straf.

Het doel van dat spreekrecht is tonen wat de 'enorme impact' is van de ramp op het leven van de nabestaanden, zegt De Lang. "De rechters zullen dat mee laten wegen in de strafmaat."

Nabestaanden mogen zeggen wat ze willen. "Maar we raden af om nu al oordelen te geven over de verdachten, omdat nog niet vaststaat wat precies is gebeurd. Dat zou het proces kunnen schaden, want dan zouden de verdachten het standpunt kunnen innemen dat ze bij voorbaat veroordeeld zijn."

Peter van der Meer komt als een van de eersten aan het woord. Hij verloor alle drie zijn dochters bij de ramp. Sophie, Fleur en Bente. 12, 10 en 7 jaar oud. "Ik wil ze een gezicht geven."

Voor veel mensen is de ramp lang geleden, zegt Van der Meer. "Voor mij is het dagelijkse kost." Elke ochtend staat hij op met de pijn van wat is gebeurd. "Dat begint al met de foto's van mijn dochters." Die staan onder meer in de 'meidenkamer', laat hij zien op onderstaande video. "Dat is een soort herinneringskamer."

Van der Meers verklaring zal gaan over die eerste weken na de ramp, tot en met nu. "In het begin denk je dat de pijn minder wordt. Dat gebeurt niet. Dit blijft tot mijn dood." Hij kan na een week goed slapen nog steeds doodop zijn en hij geniet minder van het leven. Hij wil met zijn verklaring zijn pijn laten zien, en wat hij mist.

'Mensen overtuigen de waarheid te vertellen'

Hij verwacht niet dat de rechters veel met die verklaring kunnen doen. "Een rechter is onafhankelijk en professioneel. Ik denk niet dat ze het meenemen in hun oordeel. Maar het zijn ook mensen, dus ze zullen er iets van meekrijgen. Het kan zijn dat ze het op de een of andere manier in de strafmaat meenemen."

Van Der Meer hoopt vooral dat de verklaringen ervoor zorgen dat mensen die ook maar iets met de ramp te maken hebben, over de streep getrokken worden om een deel van de waarheid te vertellen. "Of de hele waarheid."

Zo zijn de nabestaanden voorbereid op het spreekrecht

Aan alle nabestaanden is uitgelegd hoe ze een verklaring moeten opstellen, vertelt Sander de Lang van Rechtsbijstandsteam MH17.

"Daarnaast hebben we praktische tips gegeven. Neem je tijd of drink een glas water als je het niet meer aankunt. En denk erover na wie de verklaring namens jou overneemt als het echt niet meer gaat."

Ook werd de familie van Anne Faber uitgenodigd op een bijeenkomst om te vertellen hoe zij het spreekrecht heeft ervaren.

Ook Jeanne Hornikx zal spreken, op de laatste zittingsdag. Hornikx verloor haar 31-jarige dochter Astrid bij de MH17-ramp. Op vrijdag 24 september om 10.00 uur zal ze vertellen over de impact daarvan. 

Dat is spannend, vertelt ze. "Het voelt alsof dit het laatste is wat we voor onze overleden dochter Astrid kunnen doen."  

Samen met haar man verblijft ze in Zeeland, op een camping waar ze vaak met Astrid kwamen. "Hier zoeken we de rust op. Zo bereiden we ons voor." Wat ze wil zeggen, heeft ze op papier staan. Af en toe leest ze het even door.

Aanvankelijk vonden Jeanne en haar man het niet leuk dat ze op de laatste dag pas mogen spreken. "Maar toen beseften we dat de 24ste ook de verjaardagsdatum is van haar overleden vriend Bart. We zeiden: dat hebben ze daarboven voor ons geregeld." 

Jeanne en haar man vinden het heel belangrijk dat de rechters horen wat de vliegramp met hen doet. "Iedereen mag dat weten. Wat er van ons is afgenomen. Ons dierbaarste bezit, onze dochter. Je hoort veel over het proces, maar niet hoe het met nabestaanden gaat."

Want het gaat op en af, vertelt ze. "In een hoekje op de bank zitten lost niks op, dus je zoekt een weg om verder te gaan. Er zijn ook wel leuke momenten. Maar je hebt altijd een rugzak." 

Wat ze hopen te bereiken? "Dat er geluisterd wordt. Dat het indruk maakt. Niemand kan het oplossen, maar we willen graag de rechters laten weten welke impact de ramp op ons leven heeft. Het liefst wil ik de daders onder de neus duwen wat het met ons heeft gedaan."

Over de verdachten

Het Openbaar Ministerie verdenkt rebellenleider Igor Girkin, zijn rechterhand Sergej Doebinski, diens assistent Oleg Poelatov en garnizoenscommandant Leonid Chartsjenko van betrokkenheid bij het neerhalen van het toestel van Malaysia Airlines.

Van deze vier laat alleen de Rus Poelatov zich bijstaan door advocaten, de anderen hebben niet gereageerd op oproepen van de rechtbank en het Openbaar Ministerie.

De strafzaak is sinds maart 2020 bezig, eerst met vele voorbereidende zittingen en in juni begon de inhoudelijke behandeling. De uitspraak van de rechtbank wordt niet eerder dan volgend jaar verwacht.