Met duur horloge op vakantie? Dan kun je vragen bij de douane verwachten

Voorheen mochten reizigers bij vermoedens van witwassen ook uit de rij gevist worden met hun horloge, maar nergens stond duidelijk beschreven welke informatie aan passagiers gevraagd mocht worden, en welke informatie passagiers verplicht moesten geven.

Dat is nu veranderd, vertelt een woordvoerder van de douane. Het Algemeen douanebesluit is in juni aangepast. Er staat nu een opsomming in van waardevolle goederen. Daarover mogen vragen gesteld worden aan reizigers bij controle op het wel of niet voldoen aan de aangifteplicht of kennisgevingsplicht.

Op deze waardevolle goederen is de douane nu meer gefocust

• Voer- en vaartuigen;
• Edelmetalen;
• Edelstenen (bewerkt en onbewerkt);
• Sieraden;
• Horloges;
• Bijouterieën (sieraden);
• Beleggings- en herdenkingsmunten; en
• Kunstvoorwerpen en antiquiteiten

Daarnaast staat zwart op wit wat er gevraagd mag worden. Wie is de eigenaar? Waar komt het horloge vandaan? Hoe heb je het gekregen? En dat een passagier verplicht is die informatie te geven. "We doen dat omdat de overheid met extra aandacht probeert witwaspraktijken tegen te gaan", zegt een woordvoerder.

Dat hebben de cliënten van advocaat Feride Tosun gemerkt. In de afgelopen twee maanden werden drie van haar cliënten uit de rij gepikt bij de douane en aangehouden voor witwassen op basis van hun horloge, vertelt ze. "Dat heb ik in de negen jaar dat ik werk als advocaat nooit meegemaakt."

Op Instagram waarschuwt ze mensen daarom. "Heb jij een duur horloge, zoals een Rolex? Pas dan op wanneer je op reis gaat. De douane controleert tegenwoordig standaard mensen met een duur horloge."

Haar advies: neem het bewijs met betrekking tot de legale aanschaf van je horloge mee als je toch besluit je horloge mee te nemen. "Zodat je niet je vlucht mist en je een hele dag of meerdere dagen op het politiebureau moet doorbrengen."

Jonge mensen

In het geval van haar cliënten werd één zaak direct geseponeerd, twee zaken lopen nog. "Het ging om mensen die er jong uitzien, tussen de 20 en 30 jaar oud. Volgens mij kiezen ze echt op leeftijd. Ze proberen wat meer de jonkies eruit te pikken." 

Of dat klopt, wil de douane niet zeggen, en ook niet waar verder op wordt gelet. "De douane controleert op horloges duurder dan 10.000 euro. Die herkennen we door ervaring. Verder is het het geheim van de smid. Maar mensen die controles doen weten, onder meer door trainingen, waar ze op moeten letten."

Aanhoudingen

Volgens Tosun kan worden gezien of je inkomsten die zijn opgegeven bij de Belastingdienst, zich verhouden tot het bezit van een duur horloge. Je wordt aangehouden als ze onder meer zien dat je leeft van een laag inkomen en je niet direct een verifieerbaar verhaal hebt over je horloge, zegt ze. De douane wil daar niet op ingaan, maar over het algemeen gebruikt de douane informatiebronnen waar de douane bij kan. "Dat bepaalt mede of er sprake is van een verdenking of niet. Verder gelden de regels van het strafrecht."

Tosun noemt de aanpak kwalijk. "Alleen omdat je met een bepaald bezit loopt, is dat onder meer meteen een basis voor een verdenking. Dat is heel gek. Ik vind het ver gaan dat je er op basis van je horloge uit gepikt mag worden want je neemt helemaal niets mee wat niet mag. Straks krijg je nog vragen over een dure jas. Hoe ver schiet je door?"

Spullen duurder dan 10.000 euro aangeven

Toch doet de douane niets wat niet mag, zegt hoogleraar straf(proces)recht aan de Universiteit Utrecht François Kristen. "Als je bij de douane komt, moet je waardevolle spullen die meer dan 10.000 euro waard zijn, aangeven of een kennisgeving doen. Ook als je gewoon vanaf Schiphol op vakantie gaat."

Loop je door zonder dat te doen, en ziet de douane jouw dure horloge, dan mag gecontroleerd worden of je iets aan te geven hebt of dat je een kennisgeving moet doen, zegt hij. "Dat is een controlebevoegdheid, die mag de douane gebruiken ten aanzien van iedereen. Ongeacht of je binnen de EU reist of erbuiten."

Wat er vervolgens gebeurt, hangt van je antwoord af, zegt hij. "Als je een kletsverhaal ophangt, zegt dat je een horloge hebt gewonnen bij een gokwedstrijd, en de douane gelooft je niet, kan een vermoeden rijzen van witwassen."

En dan gaan wel meer factoren meespelen in de beoordeling van je geloofwaardigheid, zegt hij. Kijk je iemand aan? Geef je ontwijkende antwoorden? Geef je  een verklaring die niet past bij de aard van het voorwerp?

Erfstuk

"Zeggen dat je een erfstuk van je opa draagt, matcht niet met een glimmende Rolex. Een jonge man die hypernerveus is en je niet aankijkt, is minder geloofwaardig dan een kalme, keurig geklede man van middelbare leeftijd."

En dan kom je in het strafrecht terecht en heeft de douane nog meer bevoegdheden, zoals jou meenemen waardoor je je vliegtuig mist, zegt hij.

Door de aanpak verwacht de douane meer waardevolle goederen in beslag te nemen op grond van een vermoeden van witwassen, vertelt een woordvoerder. Dit jaar werden tot nu toe 78 witwasverdachten opgepakt en 35 horloges in beslag genomen. Die zaken lopen nog. Vorig jaar waren dat er 42. De douane verwacht daar dit jaar overheen te gaan. 

Grens bij uitstek de plek voor controle

Volgens econoom aan de Universiteit Utrecht Joras Ferwerda, die twintig jaar onderzoek deed naar witwassen, is de grens bij uitstek een plek voor controles omdat het verplaatsen van waarden naar het buitenland vaak onderdeel is van een witwasmethode.  

Dat daarbij naar dure horloges wordt gekeken, vindt hij niet vreemd. Nu het klassieke witwassen, een tas met geld de grens over smokkelen, veel moeilijker is geworden, bedenken criminelen nieuwe manieren, zegt hij. "Een extreem duur horloge is dan geen gek idee. Stop je die waarde in een sporttas en word je eruit gepikt, dan vindt niemand dat vreemd. Misschien moeten we het ook niet raar vinden als je er met zo'n duur horloge uit wordt gepikt."

Het blijft hoe dan ook een ethisch vraagstuk, zegt hij. "Je wilt risico-gebaseerd onderzoek doen en criminaliteit bestrijden, maar daarmee neem je ook een beetje privacy weg als je dit soort onderzoek gaat doen. Dan is de vraag: wat is belangrijker?"