Milieuvervuilers wees gewaarschuwd, daar komen de methaanjagers

Als een gasbedrijf of kolenmijn, waar er ook ter wereld, methaan laat ontsnappen, dan kan Ilse Aben het opsporen. Of ze het nou moedwillig doen of niet, niets blijft verborgen voor Tropomi, een Nederlands instrument aan boord van de ESA-satelliet Sentinel-5.

Speurhond

Deze 'speurhond' meet sinds een paar jaar de luchtkwaliteit. Het maakt dagelijks een foto van de hele aarde, en heel nauwkeurig.

"Voor het eerst kunnen we zien waar grote lekken zitten en wie de vervuiler is. Dat is heel waardevol," vertelt onderzoeksleider Aben. "We hadden van tevoren niet verwacht dat het zo goed zou werken. Als wetenschapper is het een wow-momentje, maar als mens word je er niet vrolijk van."

Methaan vs CO2

Methaan (CH4) is na koolstofdioxide (CO2) het belangrijkste broeikasgas dat bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Op het moment dat het de lucht in gaat, is het wel 80 tot 100 keer sterker dan CO2. Methaan is voor een kwart verantwoordelijk voor de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde. Met het blote oog kun je het niet zien.

Speuren met speciale camera

"Er is niet veel tijd, en detectie van de uitstoot van methaan is een makkelijke manier om wat aan de opwarming van de aarde te doen," zegt James Turitto. "Dit is het laaghangend fruit."

Met een busje reist Turitto heel Europa door op zoek naar uitstoters van methaan. Met een speciale videocamera gaat hij naar plekken zoals olieraffinaderijen en gasinstallaties. De camera kan onder meer methaan detecteren. Deze zomer bezocht hij achttien plekken in Nederland. Op dertien locaties vond er daadwerkelijk uitstoot plaats, zoals bij een distributiestation van de Gasunie in Ommen.

Gasunie: 'Ommen is verouderd'

De Gasunie erkent het probleem. "Ommen is ons belangrijkste aandachtspunt als het gaat om methaanemissies. Dat komt omdat we met verouderde installaties te maken hebben. De huidige afsluiters werken onvoldoende en in plaats van enkel schone lucht of waterdamp emitteren ze ook methaan," zegt woordvoerder Marie-Lou Gregoire.

"De afsluiters zullen vervangen moeten worden. De aanpak vergt het nodige werk, want een deel vindt plaats onder de grond. Dit gaan we het komende jaar aanpakken. We hebben hier een heel programma voor gereserveerd," zegt Gregoire, die benadrukt dat de Gasunie in Europa vooroploopt als het gaat om het terugdringen van emissies.

Volgens het laatste jaarverslag van de Gasunie is ongeveer 4% procent van de door de mens veroorzaakte methaanemissies in Nederland aan de energiesector toe te schrijven. "Een vijfde van deze 4 procent is afkomstig van het transportsysteem van GTS, onze Nederlandse gastransportnet-dochter," schrijft de Gasunie hierover.

Cruciale rol

"Wat me opvalt: het maakt niet uit naar welk land ik ga, methaanuitstoot is niet moeilijk te vinden in Europa," zegt Turitto. "Maar niemand heeft het er over en dat moet veranderen."

Hij wil dat er wet- en regelgeving komt vanuit de overheid, want daar ontbreekt het nu aan. Zo kwam hij in Italië een lekkende opslagtank tegen en daar was niets illegaals aan.

Geld weggooien

Europa speelt volgens hem een cruciale rol in de wereld om de uitstoot van methaan drastisch omlaag te brengen. "Europa moet de eigen infrastructuur aanpakken, controles verplicht stellen én dezelfde hoge eisen stellen aan producenten uit het buitenland. De EU is een van de grootste importeurs van olie en gas," zegt Turitto.

De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zal nog even zo blijven. Dus de investering om een lek te dichten of buizen te vervangen, hoeft niets te kosten. Het verdient zichzelf terug. Methaan is het hoofdbestanddeel van het gas waarmee we ons huis verwarmen. Wie het laat weglopen, gooit geld weg. Helemaal nu de gasprijs zo hoog is.

Waarom juist methaan terugdringen

Methaan is zoals gezegd een veel sterker broeikasgas dan CO2. Het warmt de aarde sneller op. Methaan verdwijnt na ongeveer 15 jaar uit de atmosfeer.

Als je nu zou stoppen met de uitstoot van methaan, heb je daar snel profijt van, al over 15 jaar. Er komt geen methaan bij, én de hoeveelheid methaan in de atmosfeer daalt. Het broeikaseffect neemt dan zelfs af. Voor de opwarming van de aarde is het terugdringen van methaan echter alleen niet voldoende.

Zoektocht vanuit de ruimte

Op de afgelegen plekken waar je met een busje niet zo snel komt, daar kan Aben wel neuzen. De eerste grote ontdekking die haar team deed was een olie- en gasinstallatie in Turkmenistan. Daar zaten op drie plekken grote lekken, qua uitstoot vergelijkbaar met een miljoen auto's.

Nadat op diplomatiek niveau de informatie was doorgespeeld, stopte het lekken. Het bleek tijdelijk, want inmiddels neemt Aben weer uitstoot waar. Dit jaar ontdekte ze dat een Australische kolenmijn vele malen meer uitstoot dan het land opgaf. Met dank aan de Nederlandse satelliet kunnen grote uitstoters nu op de vingers worden getikt als ze hun klimaatafspraken niet nakomen.

Belofte op klimaattop Glasgow

Het was een opsteker op de klimaattop vorige maand in Glasgow. De Europese Unie kwam samen met de Verenigde Staten met de belofte om methaan snel terug te dringen. Voor 2030 moet de uitstoot met minimaal 30 procent worden teruggebracht naar het niveau van 2020. Op de top hebben meer dan honderd landen over de hele wereld de belofte ondertekend.

Het zou over 20 jaar 0,3 graden Celsius aan opwarming kunnen schelen. Nadeel is dat er geen voorwaarden aan zitten, en grote uitstoters als China, Rusland en India niet meedoen, net als Australië.

Gamechanger

De grootste uitstoters van methaan zitten niet in West-Europa, maar in landen als Algerije en Turkmenistan. Ook de Verenigde Staten, Rusland en China stoten veel methaan uit. In Europa valt het kolengebied in het zuiden van Polen op. Uit satellietdata kwamen recent ook nog twee afvalstortplaatsen in de buurt van Madrid naar boven.

De satelliet is volgens Aben echt een gamechanger. Een paar jaar geleden was dit onmogelijk. "Als we nu een verhoging op een locatie zien, delen we de informatie met andere partijen. Die kunnen vervolgens op 20 meter nauwkeurig de faciliteit aanwijzen die staat te lekken. Vaak weten bedrijven het niet eens," aldus Aben.

Nu aan de slag

Volgens Turitto is er geen tijd te verliezen. Dit decennium moeten stappen gemaakt worden om de uitstoot terug te dringen, zegt hij. "De oplossingen zijn er. Het kan dus, en het kan snel."

Hoe kan methaan verder omlaag?

Methaan komt vrij bij de productie van gas, olie en kolen. Ook de veeteelt is een belangrijke uitstoter van methaan. Het vrijkomen van methaan kent meer oorzaken. De helft vindt plaats in de natuur (via moerassen bijvoorbeeld), de andere helft door toedoen van de mens. De drie belangrijkste oorzaken in de laatste categorie zijn:

Veehouderij

Methaan komt voor een deel vrij via mest, maar nog belangrijker: de maag. Dankzij de pens kan een koe gras verteren, maar daarbij ontstaat methaan. Dat ademt de koe weer uit. 

Door aan het eten een (kunstmatige) voedingssupplement toe te voegen, kan de uitstoot omlaag. In Nederland is de veehouderij voor 70 procent verantwoordelijk voor de uitstoot van methaan.

Productie fossiele brandstoffen

Bij het naar boven halen van olie komt gas vrij, als dat niet wordt opgevangen, vervliegt het. Het wordt vaak afgefakkeld. Dat is niet ideaal, maar het verbranden van het gas is wel beter. 

De oplossing is om het op te vangen. Methaan is het hoofdbestanddeel van het gas waarop we koken en onze huizen verwarmen. Je gooit als bedrijf geld weg als je het niet opslaat.

Methaan komt ook vrij door reparaties van (gas)installaties, of het kan weglekken omdat oude of kapotte pijpen en opslagtankers niet vernieuwd worden. Bedrijven weten vaak niet dat er iets weglekt, dus verplichte controles kunnen helpen.

Afvalstortplaatsen

Een derde belangrijke oorzaak van methaan in onze atmosfeer is ons afval. De afvalverwerking zal slimmer moeten en door het rottende afval op vuilnisbelten af te dekken blijft het methaan opgesloten. Dit kan weer worden afgevangen via buizen.