Gruwelijke dood zeearenden te voorkomen? 'Verf wieken windmolens zwart'

Het laatste ongeluk hakt erin bij de Werkgroep Zeearend Nederland. "Eerlijk gezegd wil je er niet te veel over nadenken. Het beest is een uur aan het lijden geweest", vertelt vogelonderzoeker Dirk van Straalen tegen RTL Nieuws.

De zeearend had een GPS-zender om, zodat onderzoekers kennis kunnen vergaren over hoe het dier weet te overleven. De vogel kwam uit het moeras van de Oostvaardersplassen, vloog de snelweg A6 over en kwam in een windpark terecht.

'Tegen paal gekwakt'

Van Straalen vermoedt dat de rotor het dier geschampt heeft. "En dat hij daarna nog tegen een turbinepaal is gekwakt."

Uit gegevens valt op de maken dat de zeearend nog een uur lang bewoog. Op de grond. Nadat onderzoekers hem in de akker hadden gevonden, bleek dat het dier klei in z'n klauwen had. Daaruit valt op te maken dat hij zich nog krampachtig staande probeerde te houden.

Kwetsbare populatie

Er leven zo'n 100 zeearenden in Nederland, een kleine en kwetsbare populatie. Ralph Buij, als onderzoeker aan de Wageningen Universiteit betrokken bij onderzoek naar de dieren, zegt dat er vorig jaar 22 bezette nesten waren.

"In 2006 broedde het eerste paar in de Oostvaardersplassen. Ze zijn zich gaan vestigen vanuit Duitsland, dat heeft te maken met verbeterde waterkwaliteit en meer ganzen. Dat is belangrijk voedsel voor de zeearend."

Sinds 2019 zijn 15 jonge vogels gezenderd. In de polders van Flevoland zijn er drie omgekomen door een botsing met een windmolen. Eén daarvan was gezenderd. Een andere gezenderde zeearend is in Duitsland omgekomen. En een botsing met een trein op de Betuwelijn werd nóg een gezenderde zeearend fataal. 

Mogelijk zijn het er meer, waarvan onderzoekers het niet weten. In Duitsland werden tussen 2002 en 2019 in totaal 158 dode zeearenden geregistreerd die slachtoffer waren van een aanvaring met een windturbine. 

Vorig jaar kwam één van de gezenderde zeearenden in Duitsland aan zijn eind. "Die was dwars doormidden, je kunt je voorstellen hoe scherp die rotoren zijn", zegt Van Straalen.

Daarnaast zegt Van Straalen dat ook andere grote vogels regelmatig de dupe zijn: denk aan visarenden, lammergieren, buizerds, ooievaars of ganzen. 

Ze zien geen gevaar

Hij legt het probleem uit: de beesten verwachten het gevaar niet. "Ze vliegen daar, ze kijken naar beneden op zoek naar hun prooi, en zien geen gevaar van boven. Ze kunnen dit soort snelheden niet inschatten."

Uit onderzoek onder gezenderde jonge zeearenden komt naar voren dat ze veel rondzwerven, op zoek naar een leefgebied. Ze vliegen precies op dezelfde hoogte als de ronddraaiende wieken. "Het probleem groeit door uitbreiding van windparken."

Drie oplossingen

Oplossingen liggen voorhanden, maar worden in Nederland nog nauwelijks ingezet.

1. Er is een detectiesysteem ontwikkeld, dat de naam 'dt-bird' draagt. Als een zeearend in de buurt vliegt, wordt er een geluid uitgezonden dat het beest waarschuwt. Vliegt het tóch door, dan wordt de windmolen stilgezet. Dit systeem wordt nu alleen toegepast in windpark Krammer en in een windpark op Oost-Flakkee in het Krammer-Volkerak.
2. Daarnaast wordt er door de provincie Groningen onderzoek gedaan naar het zwart verven van één van de wieken. Dat zorgt voor 70 procent minder vogelslachtoffers, blijkt uit onderzoek in Noorwegen.
3. Tot slot is er nog een andere mogelijke maatregel: het periodiek stilzetten van windmolenparken in de periode waarin de kans op aanvaringen het grootst is. Het gaat dan om de eerste maanden van het jaar.

Volgens Van Straalen moet er wat gebeuren. "Het verven van de rotoren zou ik sowieso doen. Vogels zien de wieken dan beter. Nu mag dat helaas nog niet, omdat wetgeving dat nog niet toestaat. We zullen het onderzoek moeten afwachten."

Morele plicht

Hij pleit verder voor het automatische detectiesysteem, dat op kleine schaal al wordt gebruikt. "Dat moet breder in Nederland ingezet worden. Geen goedkoop systeem, maar we willen in Nederland naar een duurzamere toekomst voor klimaat en ecologie. Dan is het je morele plicht om het maximale te doen."

Ralph Buij van de Wageningen Universiteit vindt dat er een balans moet worden gezocht. "Er spelen natuurlijk allerlei belangen rondom die windmolens, waarvan energieproductie de belangrijkste is. Het is natuurlijk maar de vraag of de mensen daarachter ook echt die windturbines op een bepaald moment stil zetten om te voorkomen dat er zeearenden tegenaan vliegen."

De provincie Groningen en energieleverancier RWE, die onderzoek doen naar het zwart verven van wieken, zijn in eerste instantie enthousiast over deze oplossing. De kosten van het verven zijn laag, en eenmalig.

"Er zijn heel veel partijen bij betrokken", zegt een woordvoerder tegen RTL Nieuws. "Er moet nu worden onderzocht of zo'n maatregel net als in Noorwegen ook hier gaat werken. De omstandigheden kunnen anders zijn."

2024

Ook wordt er volgens de provincie onderzoek gedaan naar veiligheid voor luchtvaart en onderzoek naar het landschap. "We tellen het aantal dode vogels onder windmolens in de Eemshaven. Vanaf september gaan we de wieken zwart verven en dan tellen we daarna opnieuw."

Eind 2024 worden de resultaten verwacht.