Waarom apenpokken nu internationaal gevaar is voor volksgezondheid
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het apenpokkenvirus uitgeroepen tot 'internationaal gevaar voor de volksgezondheid'. Dat voelt als paniek, terwijl wereldwijd 16.000 besmettingen zijn vastgesteld en de ziekte zich lang niet zo snel verspreidt als corona. Waarom wordt het virus ineens als hoogste gevaar bestempeld, zoals eerder bij Covid-19, Mexicaanse griep en ebola is gebeurd?
Het moet gezegd, het was geen unaniem besluit binnen de WHO om het apenpokkenvirus die hoogste status te geven, zeggen hoogleraar huidinfecties Henry de Vries en veldepidemioloog Amrish Bardjoe. Uiteindelijk heeft directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus vorige week de knoop doorgehakt.
'Wees er snel bij'
Waarom dan? "Het virus is al in meer dan zeventig landen gevonden, de aantallen blijven oplopen en mensen kunnen er behoorlijk ziek van worden", vat De Vries het samen. "Daarnaast zijn we nu in de gelegenheid om met vaccinatie, quarantaine en testen de epidemie naar beneden te krijgen."
Eigenlijk zegt de WHO nu: wees er snel bij, vult Baidjoe aan. "Dan kun je nog gericht vaccineren bij groepen waarin je het veel ziet, om zo de verspreiding te beperken. Als het virus rondgaat, ben je verder van huis dan als je nu alles uit de kast trekt."
Het virus is in Afrika een bekende. "Het waart al tientallen jaren rond in Centraal- en West-Afrika. Daar lopen mensen het niet via seksueel contact op", weet Henry de Vries, dermatoloog van Amsterdam UMC en ook betrokken bij de vaccinatiecampagne tegen het virus die vandaag is begonnen.
818 gevallen in Nederland
"In Afrika gaat het name om kinderen en mensen met een slechte gezondheid. Iedereen kan het krijgen. Het is een pijnlijke infectie voor sommigen. Er zijn ook mensen aan overleden." In Nederland (met nu 818 bevestigde gevallen) is tot nu toe niemand met het virus opgenomen in het ziekenhuis. In heel Europa gaat het om 200 ziekenhuisopnames en is één patiënt ermee op de intensive care terechtgekomen.
Het virus mag een oude bekende zijn, we weten er ook nog heel veel niet over. De Vries: "Zo dachten we dat het zich uitte met blaasjes op de huid, maar het kan ook huiduitslag zijn. En wat verontrustend is: meer dan de helft van de gevallen die we testen, blijkt het te hebben. Dat geeft het gevoel dat we misschien tegen het topje van de ijsberg aankijken." Ook weet de dermatoloog dat zijn Belgische collega's hebben gevonden dat ook mensen zonder klachten het virus bij zich kunnen hebben.
Epidemioloog Baidjoe ziet het verhogen van het alarmniveau vooral als een oproep aan landen om meer te doen om het virus onder controle te krijgen en om nieuwe data over de verspreiding met elkaar te delen. "De WHO hamert erop dat het lijkt alsof landen niet genoeg doen om grip op het virus te krijgen. Met name de Noord-Europese landen. Daar stijgen de gevallen en komen de vaccinatiecampagnes langzaam op gang."
Wisselende partners
Daar komt bij dat de situatie lastig is. Het is moeilijk zonder stigma te praten over de groep waarin het virus zich het meest verspreidt, (trans) mannen die seks hebben met mannen, met name die met wisselende partners.
Het virus verspreidt zich door contact, dat hoeft niet per se seksueel contact te zijn. Naarmate het virus meer rondgaat, zullen we het virus breder in de samenleving zien, voorspelt Baidjoe. Er zijn ook al enkele gevallen onder kinderen bekend, van wie één Nederlands jongetje met een afweerstoornis.
'Enorme run op vaccins'
Het apenpokkenvirus wordt op dit moment bestreden met een vaccin tegen pokken, Imvanex. Het pokkenvirus komt allang niet meer voor, dus wereldwijd zijn er weinig vaccins op voorraad. Eén fabrikant heeft de productie van het vaccin tegen apenpokken in handen, zegt Henry de Vries. Hij ziet al 'vaccin-nationalisme' ontstaan, zoals we ook bij de coronavaccins zagen. Rijke landen die alleen aan zichzelf denken en het groot inkopen.
"Op de website van de fabrikant staat dat een niet nader genoemd Europees land 1,5 miljoen doses heeft ingekocht. Vanwege dit soort dingen zegt de WHO: dit is een uitbraak die internationaal gecoördineerd moet worden. Want zolang er landen zijn waar het vaccin niet beschikbaar is of veel beperkter, zal het voor ons ook een bedreiging blijven."
70.000 vaccins in Nederland
Het RIVM meldt dat in Nederland 70.000 vaccins heeft voor het preventief vaccineren tegen apenpokken in Nederland. Ze zijn enkele jaren geleden eens besteld door Defensie. Iedereen die na 1975 is geboren, heeft twee prikken nodig. Daarnaast gaan 10.000 vaccins naar het buitenland, naar plekken waar weinig vaccins op voorraad zijn.
Vandaag hebben de eersten die in een risicogroep vallen een vaccinatie gekregen. Het gaat om trans personen en mannen die seks hebben met mannen en PReP gebruiken (een preventief middel tegen hiv) of daarvoor op de wachtlijst staan.
Ook trans personen en mannen die seks hebben met mannen die hiv-positief zijn getest en een hoog risico hebben op een soa, of die bekend zijn bij de soa-poli omdat ze daar een hoog risico op hebben, onder wie sekswerkers, krijgen een uitnodiging. In totaal gaat het om zo'n 32.000 mensen. Daarmee zijn ongeveer alle beschikbare vaccins vergeven.
Wat het vaccin precies gaat doen bij de mensen die worden gevaccineerd, is nog niet duidelijk. Het pokkenvaccin helpt tegen apenpokken, dat is gebleken uit dierstudies. "Maar hoe goed het werkt, weten we niet", zegt dermatoloog De Vries.
"Het zal sowieso niet 100 procent werken en het werkt ook niet meteen. Maar mensen zullen waarschijnlijk minder ziek worden en de hoop is dat je het minder makkelijk overdraagt."