Amper wc's, mensen met wonden, infecties en huiduitslag: wie helpt de mensen bij Ter Apel?

Hoe erg is het gesteld in aanmeldcentrum Ter Apel, en wie is verantwoordelijk voor het welzijn van de asielzoekers die zich hier aanmelden? We beantwoorden zes vragen.

1. Hoe is de situatie nu in Ter Apel? 

Artsen zonder Grenzen (AzG) spreekt van 'een ramp'. Er is een tekort aan medicijnen en specialisten. Vannacht moesten er zo'n 700 mensen buiten slapen, en dat is niet voor het eerst. Het Rode Kruis maakt zich 'ontzettende zorgen' over de slechte voorzieningen buiten het aanmeldcentrum. "We zien hier mensen rondlopen met huiduitslag", vertelt een woordvoerster. "Er zijn gewoon heel veel mensen."

En het is er vies. Zo is er volgens de hulporganisatie een tekort aan hygiëneproducten en zijn er maar een paar wc's. Het COA laat aan het ANP weten dat die geregeld worden gereinigd, 'maar er is met zo veel mensen niet tegenop te poetsen'. "Er zijn maar een paar kraantjes waaraan mensen zich kunnen wassen", aldus de woordvoerster van het Rode Kruis. Schone toiletten en een goede drinkwatervoorziening zijn essentieel in het voorkomen van de verspreiding van infectieziekten als salmonella en polio, volgens experts. 

Huisarts Barbara Wauben ziet mensen binnenkomen met wonden aan hun voeten of zelfs botbreuken door het vele lopen. Die wonden kunnen nu volgens haar nog verder infecteren, nu de medische hulp voor veel asielzoekers bij het overvolle Ter Apel uitblijft en het ook nog eens extreem warm is. Aan het vakblad Medisch Contact vertelt ze dat ze 'nog nooit zoveel antibiotica' heeft voorgeschreven. "Het is triest dat het zover is gekomen. Ik zie hele gezinnen met geïnfecteerde scabiëswonden." Er is volgens haar een groot risico op infectieziekten omdat er geen goede basisvoorzieningen zijn. "Er is al eens polio in het riool aangetroffen. Aan corona of apenpokken wil ik niet eens denken."

2. Hoe kon het zo ver komen? 

In mei dit jaar is het aantal vluchtelingen wereldwijd voor het eerst hoger dan honderd miljoen. Dat komt onder andere door de oorlog in Oekraïne, waardoor meer dan 8 miljoen mensen ontheemd zijn, en door weer oplaaiende conflicten in anderen landen als Myanmar, Burkina Faso, Congo, Afghanistan, Syrië en Ethiopië en Nigeria.  

Ook kampt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) met een personeelstekort en bovendien is het verzuim er bijna twee keer zo hoog als het landelijke gemiddelde. Ook de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), die de asielzoekers moeten registreren en beoordelen, zoekt dringend medewerkers.

Daarnaast stokt hier in Nederland de doorstroom van mensen met een verblijfstatus. Gemeenten lopen achter met het vinden van plekken. Dat komt vooral doordat er een woningnood is en ook nog andere groepen mensen die recht hebben op een woning met voorrang. Het gevolg is dat duizenden mensen met een verblijfsstatus noodgedwongen in asielzoekerscentra blijven wonen. Daar kunnen dan geen nieuwe mensen bij waardoor het systeem vastloopt. Bij de eerdere asielcrisis in 2015 lag de piek hoger dan nu. Maar dit jaar zijn er wel aanzienlijk meer mensen naar Nederland toe gekomen voor een asielaanvraag dan de jaren daarvóór. Dat is goed te zien in onderstaande grafiek: 

3. Wie is er verantwoordelijk voor het welzijn van deze mensen? 

Het opvangen van asielzoekers is een overheidstaak, het COA voert die taak namens de overheid uit. Het COA is in principe verantwoordelijk voor de opvang en medische zorg van de mensen die asiel aanvragen. Er is veel kritiek op de overheid en het COA omdat mensen al maandenlang buiten moeten slapen. 

De GGD in Groningen, waar Ter Apel onder valt, controleert of alle voorzieningen binnen de muren op orde zijn. Maar de organisatie laat weten niet betrokken te zijn bij de zorg voor de gezondheid van mensen die buiten slapen. "Het houdt op bij de hekken, daarbuiten is het openbare ruimte, daar hebben wij geen rol", vertelt een woordvoerder aan het ANP. De GGD-medewerkers controleren in het opvangcentrum de hygiëne, screenen op tuberculose en leveren jeugdgezondheidszorg.

GezondheidsZorg Asielzoekers (GZA) is ook actief in Ter Apel. De organisatie heeft 'op vrijwel elke opvanglocatie een gezondheidscentrum', laat het weten op de website. Daar kan de asielzoeker terecht voor een afspraak met een zorgprofessional zoals de doktersassistent, verpleegkundige, POH-GGZ of huisarts. Maar huisarts Wauben, die voor deze organisatie werkt, stelt in Medisch Contact dat de basale zorg die de huisartsen normaal leveren, ernstig in het gedrang komt. "Het verschuift steeds meer richting spoedzorg. Mensen die spoedzorg nodig hebben, komen als eerste aan de beurt." De gezondheidsproblemen die meer tijd vergen, blijven liggen. "Dat is niet wenselijk."

Eerder maakte RTL Nieuws deze beelden, van een eveneens propvol Ter Apel, waar toen 200 mensen buiten sliepen: 

4. En wie is er verantwoordelijk voor de mensen die buiten die poorten slapen? 

De woordvoerder van de Veiligheidsregio Groningen laat aan RTL Nieuws weten dat het COA een zorgplicht heeft voor de mensen die vóór de deur staan van het aanmeldcentrum. "Die zorgplicht ligt niet bij de gemeente. Het COA moet de voorzieningen regelen, ook al is het buiten het terrein."  

5. Wat voor een medische hulp gaat Artsen zonder Grenzen bieden? 

AzG gaat zogenoemde eerstelijnszorg bieden. "Daarbij moet je denken aan het behandelen van verwondingen, infecties en huidziekten", laat een woordvoerder weten. Ook gaan de hulpverleners recepten verstrekken bij acute en chronische ziekten. Dat is volgens huisarts Wauben hard nodig, want momenteel krijgt volgens haar niemand van de grote groep buitenslapers een eerste medische screening. "Dat gebeurt pas één tot drie weken later. Terwijl mensen niets meer hebben. Hun insuline of andere medicatie is op." 

Ook wordt er nu nog weinig tot geen psychologische eerste hulp geboden: dat is ook iets wat AzG wil gaan doen. "In Ter Apel melden zich ook mensen die trauma's hebben meegemaakt", aldus de woordvoerder. 

6. Welke medische hulp is er nog meer buiten de poorten?  

Het Rode Kruis stelt dat het de Nederlandse Staat niet lukt om de asielzoekers op een humane manier te vangen, dus daarom is ook deze noodhulporganisatie op eigen initiatief in Ter Apel aanwezig. Vrijwilligers zorgen voor een luisterend oor, verlenen EHBO en delen kleding uit.

Het zogenoemde Humanitarian Service Point in Ter Apel is een korte tijd gesloten geweest vanwege de veiligheidssituatie, maar 'inmiddels is het gelukkig weer open'. De organisatie deelt ook handgel en handschoenen uit. Vrouwen kunnen bij het hulppunt buiten het aanmeldcentrum terecht voor maandverband.