Maken wij nu mee wat eigenlijk pas voor 2050 was voorspeld?

Waar klimaatverandering tot voor kort misschien nog voelde als een ver-van-mijn-bed show, was er deze zomer bijna geen ontkomen aan. Half Europa kampt al wekenlang met extreme droogte. Vakantiegangers in Frankrijk en Spanje werden bruut verrast door snel oprukkende bosbranden. Een derde van Pakistan staat onder water. Weerrecords van nog niet eens zo lang geleden sneuvelen alweer.

Hadden wetenschappers dergelijke extremen nu al verwacht, of geeft dit ons vooral een inkijkje in de toekomst van een wat al te sterk opgewarmde planeet?

Wetenschappers ook verrast

Klimaatwetenschappers geven geregeld aan zelf ook verrast te zijn door extremen die tot voor kort voor onmogelijk werden gehouden. Zo werd vorig jaar in het westen van Canada bijna de 50 graden aangetikt. De vooraanstaande klimaatexpert Geert Jan van Oldenborgh, die eind vorig jaar overleed aan de gevolgen van kanker, zei daarover tegen NRC: "Als je me een paar maanden geleden had gevraagd: is dit mogelijk? Dan had ik keihard nee gezegd."

Datzelfde gevoel zullen veel mensen hebben gehad bij de hitterecords deze zomer. Wie had gedacht dat Londen zou zweten in temperaturen van meer dan 40 graden? Het weer in Engeland eind juli leek verrassend veel op een hypothetisch weerbericht dat het Britse KNMI niet lang geleden voor 2050 had gemaakt. Maken wij nu mee wat eigenlijk pas voor 2050 was voorspeld?

"Het is onvermijdelijk dat we verrassingen gaan zien", zegt Bart van den Hurk, verbonden aan Deltares en de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam. "Die 50 graden in Canada lag totaal buiten de statistiek van het weer. De hoeveelheid regen vorige zomer in Limburg, Duitsland en de Ardennen eveneens. Zelfs in het huidige, al opgewarmde klimaat, zou dergelijke extreme neerslag maar eens in de 400 jaar moeten voorkomen."

En dan te bedenken dat een paar dagen later in de Chinese provincie Henan een nog veel grotere hoeveelheid regen viel, 617 millimeter in drie dagen. Ter vergelijking, in Nederland valt gemiddeld 850 millimeter per jáár.

Een derde van Pakistan onder water

Momenteel lijdt Pakistan onder ongekende overstromingen. De moesson bracht dit jaar vijf tot zes keer zo veel regen als het langjarig gemiddelde. Alsof dat nog niet genoeg is, komt er door de warmte ook nog eens meer smeltwater van de vele berggletsjers bij. Het gevolg is dat een derde van het land, dat 19 keer zo groot is als Nederland, onder water staat.

Hoe veranderen de extremen?

Extreem weer komt per definitie weinig voor, en daarom is het ingewikkeld om er statistiek op toe te passen. Zelfs bij een relatief kleine verschuiving van het gemiddelde weer zullen extremen veel sterker veranderen, zo valt te zien in onderstaand plaatje: warme extremen komen veel vaker voor, en we krijgen te maken met hete extremen, die voorheen praktisch onmogelijk waren. Als het weer door een dobbelsteen bepaald zou worden, heeft die er nu een 7 bijgekregen.

 

Elke hittegolf die tegenwoordig plaatsvindt is sterker en waarschijnlijker geworden door de menselijke klimaatverandering, schrijven Ben Clarke en Friederike Otto, beiden verbonden aan het World Weather Attribution netwerk, waar ook van Oldenborgh bij betrokken was.

Extreme neerslag

Een algemene uitspraak doen over de kansen op extreme neerslag is lastiger. Dat is ook niet raar, want er zijn een heleboel factoren die de hoeveelheid neerslag in een bepaald gebied kunnen beïnvloeden. "Er is dan ook meer variatie in neerslag dan in temperatuur”, zegt Sjoukje Philip van het KNMI. "Maar zelfs dan maken we steeds vaker extreme regenval mee die duidelijk buiten de statistieken valt."

Over het grootste deel van de aarde neemt extreme neerslag toe door menselijke opwarming, omdat warme lucht meer waterdamp kan bevatten. Als het dan regent, komt het vaak met bakken naar beneden. Tegelijkertijd neemt door de hoge temperatuur ook de verdamping toe, waardoor de kans op droogte en bosbranden in sommige regio's toeneemt. Ook Nederland heeft meer en vaker te kampen met droogte.

Door klimaatverandering worden droge periodes droger en buien extremer:

Zijn de weersextremen erger dan verwacht?

'Ik zei het toch', zullen veel klimaatwetenschappers denken – al zouden ze toch liever ongelijk hebben gekregen. De prognoses op basis van klimaatmodellen en weerstatistieken laten immers al lang zien dat we een toename van weersextremen kunnen verwachten.

Zo zegt ook Gavin Schmidt van NASA-Goddard: "Maar of het nu sneller gaat dan verwacht is een lastige vraag, omdat dergelijke extremen statistisch gezien nog steeds weinig voorkomen. Daarom weten we niet zo goed in hoeverre de trend in extremen overeenkomt of juist verschilt tussen klimaatmodellen en observaties."

Meer hittegolven dan verwacht

Een uitzondering daarop zijn volgens Dim Coumou, verbonden aan de VU en KNMI, de hittegolven in Europa. Die nemen beduidend sneller toe dan elders en dan voorspeld door klimaatmodellen. Volgens recent onderzoek onder leiding van Coumou ligt dat aan de straalstroom, een sterke wind hoog in de atmosfeer. Die beweegt langzamer, omdat de polen sterker opwarmen dan de evenaar.

Daardoor blijven de grote lussen in de straalstroom langer op hun plek, en in hun kielzog ook de drukgebieden die ons weer beïnvloeden. Wanneer we dan bijvoorbeeld langdurig lucht uit het zuiden aangevoerd krijgen, kunnen de temperaturen steeds verder oplopen. De grond wordt steeds droger, wat de temperaturen nog eens extra omhoog stuwt.

"Klimaatmodellen onderschatten dergelijke lang aanhoudende extremen", zegt ook Michael Mann van de Universiteit van Pennsylvania. "Een belangrijke reden daarvoor is dat klimaatmodellen de dynamiek van de straalstroom nog niet goed weten te vangen."