Ontsnapte tbs'er al maanden zoek, zo wordt er naar hem gezocht

Even terug naar 21 juni, de eerste zomeravond van dit jaar. Buiten de poorten van de Pompekliniek in Nijmegen staat een witte Volkswagen Golf met draaiende motor te wachten.

De bestuurder: Mamuka K. (26) uit Amsterdam. Met een slijptol maakt hij een opening in de omheining van de forensisch psychiatrische kliniek. Daarmee speelt Mamuka een sleutelrol bij de ontsnapping van tbs'ers Luciano D. en Sherwin W., die door het gat naar buiten kruipen.

D. en K. worden na een klopjacht van negen dagen in Den Haag aangehouden. W., die is veroordeeld voor dubbele afpersing en een fatale gewapende overval, loopt al maanden vrij rond.

Het is bijzonder, want in Nederland zijn er maar weinig ontsnappingen uit gesloten inrichtingen. Het gaat om enkele uitbraken per jaar. Veel vaker ontsnapt iemand tijdens een verlofperiode. Maar ook dan gebeurt het zelden dat iemand zo lang spoorloos blijft.

Met alle mogelijke opsporingsmethoden die er zijn is het 'knap' om zo lang onder de radar te blijven, zegt politiedeskundige Jaap Timmer. Hij vertelt over het politieteam FastNL, dat speciaal is opgericht om voortvluchtigen op te sporen.

Dat team haalt alles uit de kast. De voortvluchtige wordt nationaal en internationaal in allerlei signaleringssystemen gezet. "En natuurlijk wordt er simpelweg gezocht: waar is de persoon bijvoorbeeld eerder geweest, is hij bij familie of vrienden?"

Tot nu toe geen succes

Maar, in de zaak van W. hebben al die opsporingsmiddelen tot nu toe niets uitgehaald, en dat is volgens het Openbaar Ministerie (OM) ook precies de reden waarom de tbs'er op de nationale opsporingslijst is gezet.

Recente ontsnappingen

Een gedetineerde uit de jeugdinrichting in Breda ontsnapte begin dit jaar door twee medewerkers te gijzelen met een wapen. Na een achtervolging werd hij doodgeschoten door de politie.

In 2017 wist in Nederland één gedetineerde te ontsnappen. Zijn naam: Elias E. De man ging er vandoor tijdens een ziekenhuisbezoek in Rotterdam. Vijf weken lang wist hij uit handen van de politie te blijven.

Verwoede pogingen waren er ook. Onlangs nog probeerde een gevangene in Alphen te ontsnappen door lakens aan elkaar te knopen.

"Een plaatsing op de nationale opsporingslijst is een zwaar middel", zegt een woordvoerder van het OM, "omdat de voortvluchtige met zijn naam en foto op de lijst wordt geplaatst. Dat gebeurt alleen als het belang om iemand op te sporen heel groot is."

Onder de aandacht

Een nationale opsporingslijst klinkt spannend, maar volgens Timmer is het niets meer dan een middel om een voortvluchtige bij het brede publiek en de media onder de aandacht te brengen.

"Mensen die hem kennen zien het bericht en gaan misschien over of naar W. communiceren", licht Timmer toe. "Als je dan toevallig ergens een telefoonlijn afluistert, kan dat helpen. Wellicht zegt zijn achterneef wel over de telefoon: 'Goh, ik zag Sherwin laatst.'"

W. hoeft maar een 'misstap' te maken en hij is gevonden. "Als hij ergens online komt of opduikt in het zorgsysteem heb je hem", zegt Timmer. "Wellicht heeft hij een netwerk van mensen die hem uit de wind houden. Of krijgt hij financiële steun van iemand."

Ontsnappen niet strafbaar

Mocht W. uiteindelijk toch worden opgepakt, dan krijgt hij geen straf voor zijn ontsnappingspoging. Het is in Nederland namelijk niet strafbaar om te ontsnappen uit detentie.

"Ieder mens heeft een natuurlijk verlangen naar vrijheid", legt hoogleraar Penitentiair Recht van de Radboud Universiteit Sonja Meijer uit. Ze onderzocht of ontsnappingen uit gevangenissen in Nederland bestraft zouden moeten worden.

"Natuurlijk, als iemand ontsnapt kan dat worden gezien als een ondermijning van de rechtsstaat", zegt Meijer. "Maar het risico op meer straf zorgt er doorgaans niet voor dat iemand niet probeert te ontsnappen."

Bovendien worden er volgens Meijer al genoeg veiligheidsmaatregelen genomen om ontsnappingen te voorkomen. "En na een ontsnapping zijn er ook al middelen om die enigszins te bestraffen, zoals het intrekken van verlof of iemand verplaatsten naar een beter beveiligde locatie."

In het geval van tbs'er W. zou bijvoorbeeld zijn behandeltraject kunnen worden aangepast. "Want zijn ontsnappingspoging geeft wel aan dat hij niet meewerkt aan zijn behandeling."

Helpen wel strafbaar

Helpen bij een ontsnapping is daarentegen wel strafbaar. Helper Mamuka K. kreeg vorige maand dan ook twee jaar celstraf opgelegd voor zijn slijptolactie.

Het OM kan niets specifieks zeggen over de zoektocht naar Sherwin W., maar volgens de woordvoerder 'is dit wel een onderzoek dat nog volop gaande is'.

Deze mensen staan op de nationale opsporingslijst

De nationale opsporingslijst telt 23 voortvluchtigen, allemaal mannen. Het gaat om veroordeelden en niet-veroordeelden. Sommigen worden al jaren gezocht.

Naast W. staat er nog een andere persoon op de lijst die zijn detentie ontvluchtte: Shahin Gheiybe. In oktober 2011 ontsnapte hij aan zijn gevangenisbewakers tijdens een ziekenhuisbezoek. Nadat Gheiybe op de lijst werd gezet, plaatste hij een provocerende video op Instagram, waarschijnlijk opgenomen in Iran.

Op de lijst staan ook de verantwoordelijken voor het neerhalen van vlucht MH17.