Mentale en fysieke overbelasting: 'Topvoetballers uitgemolken'

"Je hebt fitheid en je hebt frisheid", vertelt Edwin Goedhart, teamarts van het Nederlands elftal, aan RTL Nieuws. "Bij fitheid gaat het om fysieke aspecten, denk bijvoorbeeld aan de conditie van de spieren. Met frisheid bedoel ik juist het mentale vlak. Hoe voelt een voetballer zich? Fitheid en frisheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden."

Binnen de voetbalwereld klinkt kritiek op de steeds maar voller wordende voetbalkalender. Het aantal wedstrijden neemt toe, waardoor spelers vaker moeten opdraven. En de komende jaren wordt er nog meer van ze verwacht. Het WK krijgt meer deelnemers en ook de Champions League wordt in een nieuw jasje gestoken.

'Spelers worden uitgemolken'

"Spelers worden compleet uitgemolken", zegt Evgeniy Levchenko. Als voorzitter van de Nederlandse spelersvakbond VVCS maakt hij zich hard voor de belangen van profvoetballers. "Er wordt veel te veel van ze geëist. Spelers hebben een lang seizoen achter de rug. Als je zoals nu nog zo'n wedstrijdje tegen Italië moet spelen, is het niet meer dan logisch dat je daar geen zin in hebt. Het mag dan wel gaan om een klein aantal topvoetballers dat dit soort wedstrijden speelt, het is onbegrijpelijk dat dit nog moet."

Uit onderzoek van de Europese voetbalbond UEFA blijkt dat het aantal blessures niet automatisch toeneemt als voetballers meer wedstrijden spelen. Wel zijn er meer hamstringproblemen, zegt teamarts Goedhart. "Dat is typisch voor overbelasting. Het is een teken van het lichaam dat het rust nodig heeft."

In tegenslag blijven hangen

"Maar niet alleen spieren hebben tijd nodig om te herstellen", zegt sportpsycholoog Afke van de Wouw. "Trainers hebben het vaak over een wedstrijd die nog in de benen zit, maar het zit ook nog in je hoofd. Het is belangrijk om wedstrijden goed te verwerken, zodat je weer fris en fruitig aan een volgende begint. Je moet de wedstrijd kunnen laten bezinken."

Volgens Van de Wouw kunnen mentaal en fysiek niet los van elkaar worden gezien. Het is een geheel, omdat het ene invloed heeft op het andere. "Door vermoeidheid kun je je emoties minder goed reguleren", legt ze uit. "Daar heb je energie voor nodig. Als spelers niet de tijd krijgen om te herstellen, raakt hun energievoorraad op. Vermoeide spelers kunnen langer in tegenslagen blijven hangen."

Aan de andere kant denkt bondsarts Goedhart dat 'een uitstapje' voor Oranje ook positieve gevolgen kan hebben op het mentale welzijn van spelers. Het kan helpen om uit het dagelijkse ritme te komen. "Spelers vinden het leuk om bij het nationale team te komen. Een andere omgeving werkt verfrissend."

Psychische aandoeningen

Twee jaar geleden lanceerde de wereldvoetbalbond FIFA een campagne waarin aandacht werd gevraagd voor psychische aandoeningen. Uit onderzoek van de internationale spelersvakbond FIFPro bleek dat 23 procent van de profvoetballers last had van slaapproblemen. 9 procent had te maken met depressieve klachten en 7 procent kampte met angstgevoelens.

"Sportpsychologen hebben het druk", vertelt Laura Sanna, die onder anderen Oranje-speler Denzel Dumfries tijdelijk heeft begeleid. Tijdens het WK in Qatar doorbrak de rechtsback een taboe door openlijk te vertellen over zijn mentale hulp. Hij gaf aan moeite te hebben met kritiek van buitenaf.

"Topvoetballers trekken tegenwoordig sneller aan de bel als het niet goed gaat", zegt Sanna. "Ze kampen vaak met stress, want de druk om te presteren is groot. Topsporters spelen niet alleen veel wedstrijden, ze moeten ook reizen en staan altijd aan. De stress die dat oplevert nemen ze ook mee naar huis. Bij sportpsychologen krijgen ze handvatten om tot rust te komen."

Bij het Nederlands elftal wordt wel aandacht besteed aan de mentale aspecten, maar minder dan bij de club waar de speler onder contract staat. De continuïteit van een club ontbreekt bij het nationale team.

"Jongens zijn bij ons maar voor een korte tijd, al kijken we natuurlijk echt wel goed naar ze en blijven we in gesprek", legt Goedhart uit. "Het verschilt enorm per individu. Veel spelers hebben al iemand met wie ze praten. Het is ook juist goed als dat een onafhankelijk iemand als een sportpsycholoog is, en niet bijvoorbeeld een familielid of vriend. Er valt veel te leren van iemand die een keer wat anders zegt."

Van de Wouw ziet graag dat sportpsychologie onderdeel wordt van de training en het herstelproces. Zo krijgen voetballers de kans om tijdens het seizoen nog beter te herstellen, in plaats van achteraf. "Op dit moment moeten voetballers telkens doorgaan. Zonder goed herstel stapelt de vermoeidheid zich op. Dat merken ze vaak pas echt aan het einde van het seizoen."

"Vergelijk het met een deadline op je werk die je heel graag wilt halen", verheldert ze. "Je kunt de hele nacht doortikken. Maar pas achteraf, als het is gelukt, merk je hoe moe je bent. Dat komt doordat gevoelens en emoties minder ervaren worden tijdens de 'piekmomenten'. Achteraf komen deze vaak meer naar boven. Het is goed om daar aandacht aan te besteden."

Belasting beter verspreid

Waar de aandacht voor het mentale vlak volgens deskundigen nog achterblijft, wordt er binnen de voetbalwereld al wel meer stilgestaan bij fysieke overbelasting. De vijf wisselmogelijkheden, die vanwege het coronavirus zijn ingevoerd, zijn gebleven. En trainingen worden individueler afgestemd.

"Door meer wisselmogelijkheden, wordt de belasting beter verspreid", zegt Goedhart. "Het is daarom goed dat de vijf wissels erin zijn gehouden. We moeten altijd blijven zoeken naar creatieve oplossingen om de wedstrijdbelasting van topspelers goed te verdelen."

Winnaarsmentaliteit

Bondscoach Louis van Gaal gaf zijn spelers tijdens het WK in Qatar een 'familiedagje'. Familie en vrienden moesten ervoor zorgen dat de topvoetballers even konden ontspannen en de stress vergeten.

"Tien jaar geleden werd er nog lacherig gedaan over het mentale aspect in de topsport", vertelt vakbondsvoorzitter Levchenko. "Gelukkig is er steeds meer aandacht voor gekomen, zodat spelers zich goed voelen. Zo creëer je de juiste mentaliteit om te winnen."