Misstanden bij zorgverlening ex-gevangenen: drugshandel, bedreiging en valse declaraties
Zorginstellingen die criminelen met een verslaving of stoornis moeten behandelen, hebben vaak zelf de zaken niet op orde. Het gaat dan om instellingen waar bijvoorbeeld onbekwaam personeel werkt, of waar drugsdealers de deur plat lopen. Ruim een kwart van de aanbieders valt op, blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. Deskundigen reageren geschrokken, zo kan iemand met een strafblad makkelijk opnieuw afglijden.
Lang verhaal kort
- De onderzoeksredactie van RTL Nieuws ontdekte bij 46 van alle ruim 160 aanbieders van forensische zorg opmerkelijke zaken.
- Het gaat bijvoorbeeld om drugshandel, bedreigingen, valse declaraties, signalen van zelfverrijking en slechte zorg.
- Deskundigen noemen de bevindingen zorgelijk, omdat het doel van forensische zorg is om herhaling van strafbare feiten te voorkomen. Zij willen dat het ministerie van Justitie en Veiligheid snel actie onderneemt.
"Er is sprake van vernieling, bedreiging, drugshandel, geluidsoverlast en mensen waar je niet langs durft te lopen omdat ze vertellen over steekpartijen." Zo schetst een bewoner het complex aan de Geert Grootestraat in Zwolle, waar meerdere bewoners forensische zorg krijgen. Dat is hulp voor mensen met een strafblad, die ook een verslaving of stoornis hebben. Ze krijgen verplichte begeleiding om te voorkomen dat ze terugvallen in de criminaliteit.
Of dat in Zwolle goed gaat, is de vraag. De bewoner - die uit angst voor bedreigingen niet met naam genoemd wil worden - vindt het naar om te zien hoe medebewoners die wel vooruit willen, toch weer in de problemen komen. "Ik zie hier mensen die wel graag de laatste stap naar een normaal leven willen maken, maar die glijden af door alle drank en drugs die hier is."
Niet alleen in Zwolle zijn er dergelijke signalen van problemen met de zorg voor ex-gevangenen, blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. In Hoensbroek woonde bijvoorbeeld zelfs een drugsdealer in het pand van een instelling.
Drugs verhoogt risico
"Dat is als het plaatsen van een mokkaliefhebber in een winkel met mokkataartjes. De verleiding is dan wel heel groot", reageert hoogleraar forensische Geestelijke Gezondheidszorg Chijs van Nieuwenhuizen van de Tilburg University. De doelgroep voor forensische zorg is kwetsbaar en drank en drugs zijn aantrekkingskrachten, stelt de professor.
"Als daar drugs heel makkelijk te krijgen zijn, dan moet je wel heel sterk in je schoenen staan om drugs niet meer te gebruiken", vult hoogleraar forensische psychiatrie Robbert-Jan Verkes van de Radboud Universiteit aan. "En juist dat middelengebruik geeft weer zo’n hoog risico op crimineel gedrag."
Wat is forensische zorg?
Forensische zorg is speciale zorg voor iemand met een strafblad die extra begeleiding nodig heeft. Bijvoorbeeld vanwege een verslaving, verstandelijke beperking of psychische stoornis. De zorg wordt als maatregel opgelegd door een rechter of het Openbaar Ministerie met als doel een veilige terugkeer in de maatschappij.
Een groot deel van de ex-gevangenen met forensische zorg gaat namelijk opnieuw in de fout. Doel van de verplichte behandeling is om dat te voorkomen. Voor dit onderzoek is niet gekeken naar de bekendste vorm van forensische zorg, namelijk die in tbs-klinieken, maar naar particuliere aanbieders van ambulante begeleiding of begeleid wonen.
46 zorgaanbieders vallen op
RTL Nieuws heeft alle ruim 160 aanbieders van forensische zorg doorgelicht die in 2022 onder contract staan bij het ministerie. Bij ruim een kwart daarvan (46 in totaal) is er iets opvallends aan de hand; en dan gaat het niet alleen om drugsproblematiek, geweld of bedreigingen.
Het gaat bijvoorbeeld ook om torenhoge winsten, met uitschieters tot wel 30 procent van de omzet. Of bestuurders die zichzelf bonussen van soms enkele tonnen per jaar toebedelen. Ook is er volgens toezichtrapporten onder meer sprake van slechte zorg, gebrekkige hygiëne, ongekwalificeerd personeel en andere ernstige incidenten.
Bijna driekwart van de bedrijven is overigens in de afgelopen drie jaar helemaal niet bezocht door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), zo blijkt uit de openbare database met inspectierapporten. De onderzoeksredactie sprak met diverse bewoners en omwonenden, (ex-)personeelsleden en andere betrokkenen. Velen van hen willen anoniem blijven uit angst voor bedreigingen. In de video hieronder leggen we uit hoe we daarmee omgaan.
Bedreiging, vernieling, intimidatie
Het leek zo'n mooi project: jongeren, zorgbehoevenden en ex-gevangenen die samen onder een dak in Zwolle werken aan een mooie toekomst. De praktijk is weerbarstiger, stelt raadslid Silvia Bruggenkamp van lokale politieke partij Swollwacht. Ze sprak bewoners en schrok zich rot.
"Er is sprake van enorme overlast. Dan gaat het over drugsgebruik, handel in drugs, handel in wapens, bedreigingen - soms zelfs met de dood -, vernielingen, intimidatie. Het is heel erg ernstig. Het college van burgemeester en wethouders in Zwolle heeft aangegeven dat er sprake is van een aanhoudende zorgwekkende situatie met soms zeer ernstige overlast. Dat zegt nogal wat."
Bij zorginstelling Op Mezelf in Hoensbroek woonde zelfs een drugsdealer tussen de cliënten voor forensische zorg. De dealer is nu vertrokken, maar wethouder Peter van Zutphen (SP) is er niet gerust op. Mede doordat de instelling tientallen flats in gebruik nam in een wijk, waar al veel problemen speelden.
"Hoe haal je het in je hoofd om daar in een keer zestig flatjes te vullen met mensen die ook nog eens de nodige problematiek hebben. Dan vraag ik me echt af hoe het met het oordeelsvermogen van zo'n zorginstelling zit."
Slecht voorbeeld
Volgens hoogleraar Verkes is het 'heel erg zorgwekkend' dat er instellingen lijken te zijn waar de zaken niet goed op orde zijn. "Omdat de mensen waar het om gaat een omgeving nodig hebben die betrouwbaar is, waar afspraken worden nagekomen. Omdat ze daar zelf ook best moeite mee hebben natuurlijk. Ze hebben een goed voorbeeld nodig."
Universitair hoofddocent gezondheidsrecht André den Exter van de Erasmus Universiteit hekelt het feit dat sommige aanbieders forse winsten maken en bestuurders zich riante bonussen laten uitkeren, waardoor het de vraag is of wel voldoende aandacht is voor de kwaliteit van zorg. "Het contracteren van zorgaanbieders die dividenduitkeringen toekennen aan bestuurders is juridisch wellicht mogelijk, maar dat zou nooit geaccepteerd moeten worden door Justitie."
Opmerkelijk is dat een aantal instellingen niet meer welkom is in diverse gemeenten. Vanwege vermoedens van fraude of slechte zorg draaiden gemeenten de geldkraan voor bijvoorbeeld jeugdzorg of wmo-zorg dicht. Deze instellingen kregen vervolgens wel gewoon een contract van het ministerie van Justitie en Veilgheid.
De onderzoeksredactie van RTL Nieuws vond hiervan meerdere voorbeelden. Den Exter: "Het is maatschappelijk heel bedenkelijk dat zorgaanbieders met malversaties gewoon hun praktijken kunnen continueren bij Justitie."
In maart van dit jaar constateerde de Algemene Rekenkamer, die onderzoekt of het Rijk goed omgaat met publiek geld, dat Justitie veel te weinig zicht heeft op forensische zorg. Daarmee is dus niet na te gaan of het geld goed terechtkomt. Forensische zorgexperts zien naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws en de Rekenkamer graag dat er nader onderzoek wordt gedaan.
'Snel actie'
"En wel zo snel mogelijk", verduidelijkt Verkes. Van Nieuwenhuizen pleitte al vaker over verbeteringen. "Ik heb de afgelopen 22 jaar in veel taskforcegroepen gezeten en vaak gehoopt dat dingen zouden verbeteren. Maar er verandert te weinig en het duurt te lang. Hopelijk is dit onderzoek een moment dat het ministerie beter gaat kijken. Het ministerie van Justitie en Veiligheid moet eisen stellen.“
Justitie is zelfs wettelijk verplicht om er mee aan de slag te gaan, stelt gezondheidsrechtdeskundige Den Exter. "Het betreft immers een kwetsbare groep zorggebruikers waar Justitie verantwoordelijk voor is. Dat schept dus verplichtingen ten aanzien van de aangeboden zorg."
Half miljoen teveel gedeclareerd
Hoewel het Openbaar Ministerie ze in 2020 al als onbetrouwbaar bestempelde, kreeg zorginstelling 4 Your Care uit Arnhem van het Ministerie van Justitie Veiligheid in 2022 gewoon een nieuw contract voor het aanbieden van forensische zorg.
Opmerkelijk genoeg concludeerde Justitie niet veel later na een controle dat er in 2019 ruim 5000 uur aan zorg is gedeclareerd, die niet is geleverd. 4 Your Care moest daarop een bedrag van 512.051 euro terugbetalen. In april ging het bedrijf failliet.
Ministerie erkent problemen
Het ministerie van Justitie en Veiligheid erkent in een reactie op het onderzoek van RTL Nieuws dat er problemen zijn bij diverse zorgaanbieders. "Het onderzoek van RTL onderschrijft het belang van de verbeteringen waar aan wordt gewerkt."
Die verbeteringen bestaan onder meer uit een uitgebreider team dat controles uitvoert op declaraties. Het afgelopen jaar zijn 36 zorgaanbieders gecontroleerd. Bij tien zijn onrechtmatige declaraties voor een totaalbedrag van 6,5 miljoen euro vastgesteld. Enkele aanbieders staan nog wel onder contract. Hoeveel dat er zijn, wil het ministerie niet zeggen. "Een bepaalde mate van onrechtmatig declareren kan optreden zonder dat dit reden is het vertrouwen in een instelling te verliezen."
Het ministerie zegt er van op de hoogte te zijn dat gemeenten met enkele aanbieders niet meer samen willen werken. "Zij maken blijkbaar een andere afweging", stelt een woordvoerder. Wel wil Justitie dat gegevens makkelijker kunnen worden gedeeld, zodat er meer zicht is op vermoedens van fraude en misstanden. "Mochten er over bepaalde aanbieders veel signalen vanuit andere financiers zoals gemeenten komen, zou dit een goede reden zijn extra controles bij een dergelijke aanbieder uit te voeren." Ook wordt gewerkt aan betere kwaliteitseisen.
'Ingegrepen na escalatie'
De vier zorgaanbieders van het Geert Grootecomplex in Zwolle (Humanitas-DMH, Leger des Heils, Perspektiev en Philadelphia) zeggen in samenwerking met de gemeente en de politie te hebben ingegrepen toen de situatie escaleerde. Volgens de zorginstellingen is de situatie nu onder controle.
Zorginstelling Op Mezelf in Hoensbroek bevestigt dat er drugsproblemen waren met een bewoner die forensische zorg ontving. De instelling zegt Justitie op de hoogte te hebben gesteld en stelt dat de zaken nu weer op orde zijn. "Sinds dat ene geval is er geen sprake meer geweest van enig drugsgerelateerd strafbaar feit in de appartementen."
Verantwoording
Voor dit onderzoek heeft de onderzoeksredactie van RTL Nieuws alle zorginstellingen bekeken die met ingang van 2022 een contract hadden met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarbij gaat het om aanbieders van forensische zorg in de vorm van begeleid wonen of begeleiding aan huis (ambulant).
In totaal zijn ruim 160 bedrijven onderzocht. Bij die bedrijven is onder meer gekeken naar jaarverslagen, jaarrekeningen en inspectierapporten. Daarnaast zijn in voorkomende gevallen ook gemeenteraadsstukken, rechtbankvonnissen en eerdere verschijningen in de media bekeken. Ook sprak de onderzoeksredactie met bewoners, omwonenden, ex-medewerkers en instellingen zelf.
Veel personen die RTL Nieuws sprak, durven uit angst voor represailles alleen anoniem hun verhaal te doen. Daar waar mogelijk zijn hun verhalen getoetst bij instanties zoals politie en gemeenten. De bevindingen uit het onderzoek zijn daarnaast voorgelegd aan meerdere deskundigen met expertise in onder meer de forensische zorg, psychiatrie, gezondheidsrecht en accountancy.
Tips
Heb jij tips over misstanden in de (forensische) zorg? Laat het de onderzoeksredactie weten via onderzoek@rtl.nl.