161 gemeenten lopen fors achter met huisvesting van statushouders

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws analyseerde de huisvestingscijfers van statushouders, die maandelijks worden gepubliceerd op Rijksoverheid.nl. De 161 gemeenten, dat is 47 procent van het totale aantal gemeenten, hadden begin dit jaar al te kampen met een achterstand. Tot begin deze maand is het ze niet gelukt die achterstand weg te werken.

Verdubbeling  

Of het gaat lukken om het tekort aan huisvesting komend jaar in te lopen, is nog maar zeer de vraag. Want het eerste halfjaar in 2023 moeten de gemeenten voor nog eens 21.200 statushouders een huis zien te vinden, zo blijkt uit de nieuwste prognose van het ministerie van Justitie & Veiligheid. Het gaat om mensen die een verblijfsvergunning hebben gekregen nadat zij bijvoorbeeld waren gevlucht voor oorlog, geweld of vervolging. 

Dit aantal van 21.200 is het hoogste sinds 2014. Meestal schommelde dat aantal rond de 10.000 statushouders per half jaar waarvoor gemeenten een huis moesten vinden.

Rucphen: onvoldoende woningen

De Brabantse gemeente Rucphen heeft naar verhouding de grootste achterstand. Slechts 18 procent van de statushouders die daar recht hebben op een woning, hebben die de afgelopen periode ook daadwerkelijk toegewezen gekregen. "Ik sta als wethouder liever niet bovenaan deze lijst, maar ik moet roeien met de riemen die ik heb", zegt René Lazeroms, wethouder volkshuisvesting in de gemeente Rucphen.

De gemeente heeft al twee keer op rij onvoldoende woningen geleverd; inmiddels wachten nog 42 statushouders op een woonplek in Rucphen. Maar dat gaat niet lukken voor het eind van het jaar, zegt Lazeroms: "Ik heb nog maar drie maanden en ik heb niet 1,2,3 voldoende woningen voor deze 42 statushouders klaar staan".

Rucphen heeft maar één woningcorporatie, zegt de wethouder, en daar komen volgens hem bijna geen woningen meer vrij: "De doorstroom ligt op z'n gat." De gemeente komt daarom in oktober met een plan van aanpak. "We moeten creatief zijn, denk aan flexwoningen en 'tiny houses', zegt Lazeroms. Komend jaar moet Rucphen nog eens 28 statushouders huisvesten.

Achterstanden lopen op

Op dit moment wachten 17.640 statushouders in asielzoekerscentra en op noodopvanglocaties op een woning. Elke gemeente in Nederland is wettelijk verplicht asielzoekers met een verblijfvergunning een woning te bieden. Het aantal te huisvesten statushouders hangt af van het inwoneraantal van de gemeente. Omdat de doorstroom stokt zijn vluchtelingen nu vaak aangewezen op crisisnoodopvang of slapen ze zelfs regelmatig buiten bij aanmeldcentrum Ter Apel.

Bij 55 gemeenten is de achterstand dit jaar zelfs alleen nog maar verder opgelopen. Van deze gemeenten hadden de volgende grote steden volgens het COA de hoogste achterstand op 1 september 2022: in Amsterdam ging het om 1.032 statushouders, in Utrecht om 331, gevolgd door Breda met 196 en Deventer met 129.

Vooral Amsterdam valt op: die gemeente moet als enige meer dan duizend statushouders een woning bieden voor het eind van het jaar. Daar komen er volgend jaar nog eens 1.081 bij.

Wooncrisis Amsterdam

Amsterdam zegt in een reactie dat het heel 'lastig' zal worden. "Dat statushouders nog steeds in een asielzoekerscentrum zitten is natuurlijk onaanvaardbaar, maar helaas zit de doorstroom vast vanwege de wooncrisis", zegt wethouder Zita Pels.

Nergens in Nederland is de wooncrisis zo groot als in de hoofdstad. Studenten, starters, gezinnen en kwetsbare mensen hebben ook snel een woning nodig, aldus de gemeente. Amsterdam dringt al langere tijd aan op het bouwen van woningen en het verbeteren van de asielketen. Volgens hen is 'het Rijk nu aan zet'.

De situatie in Deventer is aan het verbeteren. "Door corona kwamen er maar weinig huizen vrij, we zijn nu bezig met een inhaalslag", zegt wethouder Rob de Geest. Om alle 129 statushouders op de wachtlijst woonruimte te bieden worden ook tijdelijke woningen ingezet naast het asielzoekerscentrum in Deventer.

Utrecht kwam deze zomer met een 'onorthodoxe aanpak' om een lijst van honderden wachtende statushouders weg te werken. Een paar weken lang zijn bijna alle woningen die vrij kwamen naar statushouders gegaan. Andere woningzoekenden moesten tijdelijk wachten.

Grote gezinnen Breda

In Utrecht is het probleem voor nu dus opgelost, maar niet in Breda. Daar moeten ze nog dit jaar aan 196 statushouders een woning bieden en daar komen er volgend jaar nog 221 bij. Ook hier speelt het woningtekort een grote rol; de plekken die er wel zijn voldoen niet altijd aan de eisen: "Denk aan grote gezinnen van zeven tot tien personen", zegt de gemeente.

Om statushouders versneld een plek te bieden worden tijdelijke woningen gebouwd. Ook de oude koepelgevangenis moet de druk verlichten. "Breda wil de koepel inzetten als flexibele opvang, waar te zijner tijd ook statushouders gevestigd kunnen worden", aldus de gemeente. 

Wel gelukt

Er zijn ook gemeenten die het wel lukt om genoeg woningen aan asielzoekers aan te bieden. Bijna 180 gemeenten liggen op schema, waarvan 25 gemeenten hun taakstelling voor dit jaar zelfs al hebben gerealiseerd.

Het ministerie van Justitie & Veiligheid zegt in een reactie dat er 'een ongelooflijk beroep' op gemeenten wordt gedaan, maar ziet ook dat de afspraken niet worden gehaald. "Daar worden gemeenten nadrukkelijk op aangesproken, maar er bestaat geen knop waar we aan kunnen draaien waarmee alles acuut is opgelost."

Gemeenten die achterblijven bij het huisvesten van statushouders vangen wel regelmatig mensen op die nog wachten op een verblijfsvergunning. Een voorbeeld daarvan is Amsterdam, die asielzoekers opvangt op cruiseschepen.

Oneerlijk verdeeld

Veel andere gemeenten doen dat niet. Uit onderzoek van RTL Nieuws twee weken geleden bleek dat een ruime meerderheid van de Nederlandse gemeenten de afgelopen tien jaar geen langdurige opvanglocatie voor asielzoekers hebben gehad. Het gaat dan om een asielzoekerscentrum (azc) of een noodopvanglocatie.

Staatssecretaris Eric van der Burg komt binnenkort met een wetsvoorstel voor de zogenoemde 'spreidingswet'. Die wet moet er voor zorgen dat de opvang eerlijker over Nederland verdeeld wordt.

Verantwoording

Elke maand publiceert het ministerie van Binnenlandse Zaken een 'overzicht huisvesting vergunninghouders'. Daarin staat per gemeente aangegeven hoeveel statushouders ze moeten huisvesten en hoeveel er daadwerkelijk is gerealiseerd.

Twee keer per jaar publiceert het ministerie van Justitie en Veiligheid een prognose van het aantal nieuw te verwachten statushouders voor het komend half jaar. Elke gemeente moet daarvan naar rato van het inwoneraantal zijn deel een huis aanbieden.

Gemeenten die al het hele jaar een achterstand hebben, behoren tot de groep van bij 161 met een structurele achterstand. Deze gemeenten begonnen begin dit jaar met een achterstand, omdat het ze in 2021 niet lukte voldoende statushouders te plaatsen. Ze stonden op 1 juli nog steeds op een achterstand, toen de taakstelling voor het eerste half jaar afliep en hebben nu nog altijd een achterstand.