Hoezo minder vliegen? Ministers pakken vaker het regeringsvliegtuig

Lang verhaal kort

• Het in januari aangetreden kabinet-Rutte IV maakte tot en met augustus minstens 56 keer gebruik van het regeringsvliegtuig. Een flinke toename van het aantal regeringsvluchten ten opzichte van de eerste acht maanden van 2019.
• Het regeringstoestel maakte dit jaar ook korte vluchten naar bijvoorbeeld Parijs en Luxemburg en vloog regelmatig leeg door het Europese luchtruim.
• In het coalitieakkoord stelt het kabinet juist vliegen over korte afstanden te willen ontmoedigen en de uitstoot van CO2 door luchtvaart te willen verminderen.

Een dienstreis vanuit Den Haag naar Luxemburg of Parijs? De ministers Dijkgraaf en Harbers pakten het afgelopen jaar de dienstauto of de trein om er te komen. Minister-president Rutte en minister Hoekstra pakten het anders aan. Zij kozen afgelopen jaar namelijk steevast voor een vlucht, vaak met het regeringsvliegtuig.

Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt dat er in de eerste acht maanden van 2022 minstens 56 regeringsvluchten zijn uitgevoerd. Dat zijn er veel meer dan de 43 die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat telde in dezelfde periode in 2019.

Het gaat in de toename dus ook over relatief korte vluchten naar Parijs of Luxemburg. Opmerkelijk, want in het in januari gepresenteerde coalitieakkoord stelt het kabinet het vliegen over korte afstanden te willen ontmoedigen om zo de uitstoot van CO2 door de luchtvaart te verminderen. 'De uitstoot terugdringen is nodig om de klimaatdoelen te kunnen halen, maar ook om de luchtkwaliteit te verbeteren', is in het akkoord te lezen.

Verschillen

Het merendeel van de 36 dienstreizen naar Luxemburg en Parijs werd dit jaar in lijn met die boodschap afgelegd met de trein of auto. Het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt daarover: "De tijdswinst met vliegen is zeer beperkt, vliegen kent logistiek meer uitdagingen en is tijdstechnisch minder flexibel dan een treinverbinding."

Maar de bijdrage van premier Mark Rutte en minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra in het terugdringen van uitstoot en korte vluchten was beperkt. Zij lieten het afgelopen jaar de duurzamere opties trein en auto links liggen. Van de 12 vluchten van bewindslieden naar Parijs en Luxemburg ging het 8 keer om een reis van Rutte of Hoekstra.

Volgens de ministeries van de beide bewindspersonen was het vanwege de agenda's van Hoekstra en Rutte in alle gevallen niet mogelijk om gebruik te maken van een reguliere lijnvlucht, trein of auto. "Wees blij dat we op het wereldtoneel aanwezig zijn", zei de premier zelf in een reactie: 

'Neem de trein'

Coalitiepartijen D66 en ChristenUnie zijn kritisch op het kabinet. Fractievoorzitter Gert-Jan Segers van de ChristenUnie in de Tweede Kamer roept het kabinet op om vaker de trein pakken en minder het vliegtuig. "Zeker als het om kortere afstanden binnen Europa gaat. En als de trein praktisch niet haalbaar is, dan kunnen kabinetsleden ook een gewone lijnvlucht nemen."

"Hoe kan je verwachten van mensen om iets te doen aan het klimaat als je zelf niet het goede voorbeeld geeft", vraagt GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet zich af. Haar partij wil daarom met een motie afdwingen dat het kabinet en de koning voor reizen korter dan 700 kilometer vaker de trein pakken.

Ruim 150 reizen

In totaal bekeek de onderzoeksredactie ruim 150 buitenlandse dienstreizen van bewindspersonen sinds begin dit jaar. Afgelegd met auto, trein of vliegtuig. Hoewel alle ministeries stellen dat duurzaamheid een belangrijke rol speelt, valt op dat niet overal dezelfde afweging wordt gemaakt. 

Zo stelt het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit vliegen bij voorkeur te vermijden. En als het dan toch moet kiest het ministerie voor een lijnvlucht in plaats van het regeringstoestel, dat per passagier een hogere uitstoot genereert.

Eerder toonde RTL Nieuws al aan dat regeringstoestellen soms extreem korte en milieuvervuilende lege vluchten maken tussen bijvoorbeeld Amsterdam en Rotterdam voor een beperkte tijdwinst voor een minister. Het leidde onder meer tot Kamervragen aan de minister van coalitiepartij CDA.

Uit het nieuwe onderzoek komt naar voren dat het regeringstoestel niet alleen soms leeg boven Nederland vliegt, maar ook regelmatig zonder passagiers door het Europese luchtruim suist. Sinds oktober vorig jaar vloog het regeringstoestel zeker twaalf keer leeg tussen Amsterdam en andere Europese steden.

"Het kabinet kan beter", stelt fractievoorzitter Segers van de ChristenUnie. "Een leeg regeringsvliegtuig dat nu dus regelmatig zonder passagiers over Europa vliegt, is nou niet bepaald een goede uitvoering van ons klimaatbeleid."

Lege retour klimaatconferentie

Zo vloog het regeringstoestel nota bene tijdens de VN klimaatconferentie in Glasgow op 1 november vorig jaar twee keer op en neer. Eén retourvlucht was leeg, omdat het regeringstoestel volgens de Rijksvoorlichtingsdienst geen toestemming had om in Glasgow te parkeren.

Volgens luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft moeten lege vluchten met het oog op de milieu-impact zoveel mogelijk worden vermeden. "Probeer de vliegtuigen niet leeg te laten vliegen. Dat is helemáál zonde", zei hij eerder tegen RTL Nieuws.

260.000 kilo CO2

Uit berekeningen van Melkert blijkt dat de twaalf lege vluchten van het regeringsvliegtuig die RTL Nieuws traceerde samen goed zijn voor een uitstoot van ruim 260.000 kilo CO2. Je zou een flink bos moeten aanplanten om die uitstoot te compenseren.

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is verantwoordelijk voor de planning van het regeringsvliegtuig. Het benadrukt dat het kabinet het belangrijk vindt dat de impact van de luchtvaart op het klimaat wordt verminderd. Tegelijkertijd wordt gekeken hoe bewindspersonen op een zo efficiënt mogelijke manier hun werk kunnen doen. "In sommige gevallen wordt gekozen om een zogenoemde (lege) positioneringsvlucht uit te voeren."

'Duurzaam' staatsbezoek

Van 27 tot 29 juni brachten koning Willem-Alexander en koningin Maxima een staatsbezoek aan Oostenrijk. Onderdeel van de reis was een treinreis van Wenen naar Graz om te spreken over duurzaam vervoer.

Hun eigen terugreis was niet bepaald duurzaam. Om het koninklijk paar op te halen uit Graz vloog het regeringsvliegtuig eerst ruim 2400 kilometer zonder passagiers tussen Madrid, Amsterdam en Graz. Voor die lege vluchten was 15.000 liter kerosine nodig, goed voor een uitstoot van 38.000 kilo CO2. Hadden ze in plaats van het regeringsvliegtuig ook de trein terug genomen, dan was de uitstoot per persoon naar schatting ongeveer 2 kilo geweest.

29.950 euro voor privéjet

Naast auto, trein, lijnvlucht en regeringstoestel is er nog een manier waarop bewindslieden het afgelopen jaar reisden: met commerciële privéjets. Zo huurde minister Hoekstra voor een bezoek aan Straatsburg een privéjet in voor 12.950 euro. Eerder dit jaar ging toenmalig minister Staghouwer nog voor 767,67 euro op en neer met een lijnvlucht en pakte staatssecretaris Van Huffelen de trein.

De inhuur van privévliegtuigen is volgens het Blauwe Boek, een handboek voor bewindspersonen, de allerlaatste optie om mee te reizen. Er hangt namelijk een flink prijskaartje aan. Bovendien is de uitstoot per persoon hoger dan bij een lijnvlucht. Toch huurde Hoekstra vaker zo'n jet in.

In maart vloog hij voor 29.950 euro naar Praag en Bratislava. Ook premier Rutte huurde in maart van dit jaar een privéjet in. Hij vloog met de jet van Jumbo-familie Van Eerd naar Londen. Volgens de Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Buitenlandse Zaken was voor alle reizen met commerciële privéjets alternatief vervoer niet mogelijk, omdat het regeringsvliegtuig niet beschikbaar was en andere manieren van vervoer niet aansloten op de agenda's.

Verantwoording

Op basis van verschillende overzichten van regeringsvluchten van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, openbaar gemaakte bonnen van declaraties van bestuurskosten van alle ministeries, de publieke agenda van bewindspersonen en data van het platform Flightradar24 zijn de buitenlandse dienstreizen van ministers en staatssecretarissen in kaart gebracht.

Bij de door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geboekte regeringsvluchten van het regeringstoestel gaat het niet alleen om gegevens van de huidige Boeing Business Jet PH-GOV. Voor 2019 werd een tijdelijk toestel gehuurd van KLM, dat toen dienst deed als regeringsvliegtuig. 

Aan alle ministeries en de Rijksvoorlichtingsdienst zijn resultaten van het onderzoek voorgelegd en vragen gesteld ter verduidelijking van het beleid omtrent buitenlandse dienstreizen van bewindspersonen.