Ambulance met spoed steeds langer onderweg: 'In ons dorp bijna nooit op tijd'

In het kort

• Ambulances doen er steeds langer over om bij spoed ter plaatse te komen. De streefnorm stelt dat slechts 5 procent van de ambulances met de hoogste urgentie er langer over mag doen dan 15 minuten. In 2023 was dit 9,3 procent. Dat is veel hoger dan de norm en in vergelijking met 2019.
• In plattelandsgebieden en aan de grens is de bereikbaarheid het slechtst. Er zijn zelfs 63 dorpen en wijken waar de ambulance bij spoed vaker na dan binnen een kwartier arriveert.
• Na een Woo-verzoek van RTL Nieuws heeft het ministerie deze gegevens nu voor het eerst openbaar gemaakt. RTL Nieuws analyseerde bijna 3 miljoen ambulanceritten die tussen 2019 en 2024 zijn gemaakt. 

"25 minuten bij een vermoeden van een hartstilstand, 30 minuten bij pijn op de borst, zeker 20 minuten bij een ongeval met letsel", somt Maria de Jong op. En zo kan ze nog wel even doorgaan. Als bestuurslid van de dorpsraad in Ameide en Tienhoven aan de Lek ontving ze tientallen meldingen van inwoners over lange aanrijtijden van ambulances. "Het lijkt erop dat hier bijna nooit een ambulance op tijd is."

Burgemeester Sjors Fröhlich wilde net als de bezorgde inwoners van zijn gemeente weten hoe het zit en vroeg cijfers over aanrijtijden per kern op bij de regionale ambulancevoorziening, maar hij kreeg ze tot zijn grote ergernis niet. Ook collega-burgemeesters, zoals Céline Blom van Nunspeet, konden fluiten naar cijfers. Tot nu.

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws vroeg in augustus via de Wet Open Overheid (Woo) alle ritgegevens van spoedritten van 2019 tot en met 2023 op bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Deze gegevens zijn, ondanks bezwaren van ambulancevoorzieningen, nu openbaar gemaakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Volgens het ministerie is openbaarmaking 'essentieel voor democratische controle en verantwoording'.

Uit bijna 3 miljoen ritten die RTL Nieuws analyseerde blijkt dat ambulancediensten steeds meer moeite hebben te voldoen aan de streefnorm die ze ooit zelf afspraken. Die norm schrijft voor dat slechts 5 procent van de ritten met de hoogste spoed er langer over mag doen dan 15 minuten. Van 2019 tot en met 2023 werd geen enkel jaar die norm gehaald. Er is zelfs sprake van een toename tussen 2019 en 2023.

En hoe zit het dan in Ameide en Tienhoven aan de Lek? Uit de cijfers blijkt dat in Fröhlichs gemeente Vijfheerenlanden ambulances inderdaad vaak laat ter plaatse zijn. In 30 procent van de gevallen arriveren ze pas na 15 minuten. Ameide en Tienhoven aan de Lek zijn in de gemeente, maar ook landelijk, enorme uitschieters. In die woonplaatsen blijkt dat meer dan 85 procent van de ambulances met de hoogste spoed er meer dan een kwartier over doet.

'Schokkend en onaanvaardbaar'

Fröhlich reageert fel. "Dit is schokkend en onaanvaardbaar. Het kan gewoon niet zijn dat in bepaalde gebieden in Nederland een ambulance bijna altijd, want daar hebben we het over, bijna altijd te laat komt."

Niet alleen in Vijfheerenlanden is de ambulance vaak pas laat ter plaatse. Er zijn flinke verschillen tussen gemeenten, dorpen en steden. In slechts 60 gemeenten vallen de aanrijtijden binnen de norm. Van de gemeenten die daarboven zitten, spant Baarle-Nassau de kroon: bij maar liefst 56,5 procent van de ritten duurt het daar langer dan een kwartier voordat de ambulance ter plaatse is. 

In de gemeente Nunspeet wijken de cijfers ook flink af van het gemiddelde. 1 op de 7 ambulances doet er langer over dan een kwartier. In de kernen Elspeet en Vierhouten geldt dat voor 1 op de 4 ritten. Burgemeester Céline Blom is blij dat cijfers nu openbaar zijn. Maar ook verontrust dat haar vermoedens terecht blijken. "Een enkele keer een overschrijding is verklaarbaar, maar structurele overschrijding van aanrijtijden vraagt om actie. Elke minuut dat een ambulance te laat is kan vreselijke gevolgen hebben."

Aanrijtijden per dorp en wijk

RTL Nieuws bracht de gegevens in kaart. Vul in onderstaande kaart de eerste vier cijfers van je postcode in en zie hoe de situatie in je eigen dorp of wijk is.

Bij de gemeente Vijfheerenlanden zijn volgens burgemeester Fröhlich geen noodlottige incidenten bekend vanwege een te laat gearriveerde ambulance. "Maar waarom zou je daar op willen wachten? Je moet er niet aan denken dat iemand met een hartaanval het niet overleeft, omdat de ambulance te laat is. Iedereen in Nederland heeft gewoon recht op goede en snelle zorg, ook al woon je afgelegen. En het kan niet zo zijn dat als jij toevallig in een klein dorpje woont, dat je dan aan je lot wordt overgelaten."

In Ameide en Tienhoven heerst een gevoel van onveiligheid, stelt Maria de Jong. "Mijn familie, vrienden, iedereen om mij heen, woont hier in het dorp. Ik maak me daar serieus wel zorgen over dat we, als er een keer echt iets misgaat, te laat zijn."

Kamervragen na overlijden

Over een situatie in het Gelderse Driel werden eind vorig jaar nog Kamervragen gesteld. Bij een ernstig ongeval zou een ambulance pas na 45 minuten ter plaatse zijn geweest. Het slachtoffer, een 69-jarige vrouw, overleed later in het ziekenhuis. 

Minister Fleur Agema van Volksgezondheid Welzijn en Sport liet weten dat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd de afgelopen jaren landelijk vier meldingen ontving van calamiteiten in de ambulancezorg die mogelijk hebben geleid tot de dood of ernstige schade bij een patiënt. Het ongeluk in Driel is daar een van.

Wat is de norm?

Voor ambulancezorg geldt dat het streven is om in 95 procent van de zogeheten A1-ritten, waarbij sprake is van levensgevaar of risico op blijvende invaliditeit voor de patiënt, binnen 15 minuten ter plaatse te zijn. Deze norm wordt op regionaal niveau getoetst. Er wordt gewerkt aan een nieuwe norm, waarbij een extra categorie voor de allerhoogste spoed wordt ingevoerd. Dat zijn ritten, waarbij tijd essentieel is. Bijvoorbeeld bij verstikking, gevaarlijk veel bloedverlies of reanimatie.

'Tijd niet altijd allesbepalend'

Volgens Ambulancezorg Nederland (AZN), de brancheorganisatie van de 25 regionale ambulancevoorzieningen, is het wel of niet halen van de norm niet de enige factor die bepaalt of er goede zorg wordt verleend. Maar voor levensbedreigende situaties geldt wel: hoe sneller, hoe beter. 

De branchevereniging stelt dat bij ongeveer vijf procent van alle inzetten met de hoogst mogelijke spoed tijd 'allesbepalend' is. "Het is dus niet noodzakelijk dat de ambulance er in alle gevallen, of in 95 procent van de gevallen, binnen 15 minuten is." Een overschrijding van de norm betekent volgens AZN-voorzitter Han Noten niet meteen dat goede zorg in het geding is. "Ik kan me voorstellen dat mensen zich zorgen maken, maar dat hoeft echt niet."

De toegenomen vraag naar spoedritten in combinatie met personeelskrapte zorgt volgens AZN wel voor druk op de aanrijtijden. "Vanzelfsprekend streeft de ambulancesector er altijd naar om aan de streefnorm te voldoen. We moeten dus meer doen, met een vrijwel gelijkblijvend aantal zorgprofessionals. Dat is soms lastig."

Honderdduizenden buiten bereik

Een andere oorzaak is dat steeds meer Nederlanders te ver van een post wonen om binnen 15 minuten te kunnen worden bereikt. Meer verkeer en snelheidsremmende maatregelen en minder ambulanceposten met permanente paraatheid leiden ertoe dat volgens het RIVM het aandeel Nederlanders dat niet binnen 15 minuten bereikt kan worden, toenam van 0,5 procent in 2019 naar 2,1 procent in 2024.

RTL Nieuws berekende vanuit elke standplaats hoe ver ambulances kunnen rijden binnen 15 minuten bij normale verkeersomstandigheden. Op onderstaande kaart zijn de moeilijk bereikbare gebieden ingekleurd. In die gebieden wonen samen honderdduizenden mensen en staan ook meer dan 300 scholen.

Voor ambulancezorg geldt een planningsnorm dat maximaal 3 procent van de inwoners niet binnen 15 minuten bereik mag wonen. Aan die voorwaarde voldoet de ambulancezorg landelijk gezien. Wel zijn er volgens het RIVM vijf regio’s waar de dekking lager is dan de planningsnorm van 97 procent.

Volgens voorzitter Noten van branchevereniging AZN is het onmogelijk en ineffectief om standplaatsen zo in te richten dat heel Nederland binnen een kwartier bereikt kan worden. "In theorie kunnen we natuurlijk onze capaciteit verdubbelen. Maar dat is een theorie en als de minister dat wil, dan zou ik haar dat ten zeerste afraden. Dat betekent zevenduizend tot tienduizend mensen erbij. Dat betekent 1 miljard aan extra kosten, op z'n minst."

Volgens Noten leidt het bovendien niet tot zinnige zorg. Een nieuwe urgentieindeling moet er wel voor zorgen dat er meer spoedambulances beschikbaar blijven voor ritten waarbij tijd 'allesbepalend' is en mensen in acuut levensgevaar zijn. 

In Baarle is de brandweer ook ambulance

Burgemeester Marjon de Hoon-Veelenturf van Baarle-Nassau ziet al jaren dat ambulances moeite hebben om er binnen de norm te arriveren. De gemeente kaartte haar zorgen aan en kreeg gehoor, zegt de burgemeester. "Het brandweerkorps heeft een team van speciaal medisch getrainde brandweermensen dat bij een noodoproep snel medische hulp kan verlenen in afwachting van de komst van de ambulance." 

Het team wordt betaald door de regionale ambulancevoorziening. Volgens de burgemeester is dat een succes: er zijn geen meldingen of klachten van inwoners. 

Burgemeester Fröhlich van Vijfheerenlanden snapt dat problemen niet overal eenvoudig zijn op te lossen. "Natuurlijk moet je je niet blind staren op de normen, maar als hij structureel jarenlang wordt overschreden met enorme percentages, dan klopt er gewoon iets niet. Er zullen altijd gebieden zijn waar het lastig is. Je kan niet op elke straathoek een ambulance neerzetten, maar zoals het nu gaat, gaat het niet. Want het kan niet zo zijn dat je eigenlijk zeker weet dat de ambulance te laat komt als je in Ameide of Tienhoven woont. Dat kan gewoon niet." 

Fröhlich wil zelf met de Regionale Ambulancevoorziening Utrecht (RAVU) om tafel om te kijken of posten in zijn gemeente beter bemand kunnen worden en of de dekking wel goed is. Hij adviseert collega's dit ook te doen. "Ik denk dat elke burgemeester hier goed naar moet kijken." 

RAVU: 'Kwaliteit goed'

De RAVU zegt in een reactie de zorgen van inwoners van Vijfheerenlanden te betreuren en serieus te nemen. Volgens de ambulancevoorziening is tijdigheid slechts 1 van de 23 kwaliteitssignalen waar naar wordt gekeken en is de kwaliteit van geleverde ambulancezorg goed.

"We herkennen het beeld dat aanrijtijden onder druk staan. In de praktijk zien we dat door gelijktijdigheid van ambulance inzetten, de vraag naar ambulancezorg, verkeerscongestie, wegopbrekingen en drukte op SEH's, onze standplaatsen en steunpunten niet altijd bezet zijn. We blijven graag in gesprek met gemeenten om knelpunten op het gebied van infrastructuur en verkeerscongestie te signaleren en verbeteren."

Verantwoording

Voor dit onderzoek maakte RTL Nieuws gebruik van verschillende gegevens. De cijfers met responstijden van 2019 tot en met 2023 zijn afkomstig van het RIVM. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport maakte deze gegevens openbaar na een verzoek in het kader van de Wet Open Overheid door RTL Nieuws.

In totaal gaat het om ruwe gegevens van bijna 3 miljoen ritten, waarvan responstijden en bestemmingen zijn verstrekt. De gegevens zijn niet voor elk jaar voor elke postcode bekend. Wanneer er in een jaar minder dan 10 ritten naar een postcodegebied zijn geweest, zijn deze gegevens niet openbaar gemaakt. Wel is bij deze ritten de gemeente van bestemming bekend. Omdat het om ruwe gegevens gaat, kan het zijn dat er nog assistentieritten of zogeheten plotfouten in staan. Daarom zijn in de analyse ritten die wel geregistreerd zijn, maar waarbij geen responstijd bekend is, niet meegenomen. Als check op de overgebleven data zijn landelijke responstijden na 95 procent van de ritten berekend. Die komen overeen met cijfers die door RIVM en AZN in genoemde jaren zijn gepubliceerd.

Naast de behaalde cijfers heeft RTL Nieuws ook een bereikbaarheidsanalyse uitgevoerd vanuit elke ambulancestandplaats. Daarbij is met behulp van GIS-software en Open Route Service berekend hoe ver ambulances in twaalf minuten rijtijd kunnen rijden onder normale omstandigheden. Daarbij is rekening gehouden met het feit dat ambulances met zwaailicht en sirene sneller rijden dan normaal verkeer, waardoor de bereikbaarheidsrange groter is. 

Uiteindelijk zijn zo gebieden naar voren gekomen die niet binnen 15 minuten (3 minuten meld- en uitruktijd + 12 minuten rijtijd) te bereiken zijn. Met behulp van CBS-statistieken over inwoners op gedetailleerd niveau is berekend hoeveel mensen in deze gebieden wonen. Op basis van datasets met adressen van de Dienst Uitvoering Onderwijs is hetzelfde gedaan voor scholen.

Klik hier voor de volledige reacties van Ambulancezorg Nederland en RAVU.

In deze video zie je de reactie van zorgminister Fleur Agema op het onderzoek: