Air France-KLM-inkoop: een operatie in het grootste geheim
Vorige week woensdag begon ABN Amro in het grootste geheim namens de staat aandelen in te kopen van Air France-KLM. Bijna niemand wist ervan af en er was alles aan gelegen om dat zo te houden. Een handvol Kamerleden werd vertrouwelijk op de hoogte gesteld en mocht zelfs niets zeggen tegen hun fractievoorzitters.
Vrijdag 15 februari. Air France-KLM-topman Ben Smith komt langs op het ministerie van Financiën voor een goed gesprek om het vertrouwen te herstellen. Minister Hoekstra van Financiën en van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat hopen dat uit de woorden van Smith blijkt dat de Franse tak van het bedrijf het beste voor heeft met KLM.
Het loopt heel anders. Nog voor Smith weer terug is in Parijs, heeft het kabinet al besloten om een miljard te reserveren om grootaandeelhouder van Air France-KLM te worden.
Verharding
Al jaren wordt er in Den Haag nagedacht over het nemen van een staatsbelang in Air France-KLM, om zo het belang van KLM en Schiphol beter te kunnen verdedigen.
Minister Hoekstra van Financiën ontkent deze week dan ook dat de recente onrust rond de toekomst van KLM-baas Elbers de reden is dat de Staat nu ingrijpt. Gisteren maakte hij bekend dat Nederland een belang in Air France-KLM heeft genomen van 12,6 procent.
Volgens Hoekstra was de discussie rond Elbers 'bepaald niet de aanleiding' voor de ongebruikelijke stap, 'maar wel een illustratie van de verharding' tussen de Fransen en de Nederlanders. Duidelijk is wel dat het gesprek dat Hoekstra en van Nieuwenhuizen met Air France-KLM-topman Ben Smith hebben gehad, weinig zorgen heeft kunnen wegnemen.
Lastig gesprek met Smith
Dat gesprek vond dus plaats op vrijdag 15 februari. Smith wilde na afloop geen woord kwijt over wat zich op de kamer van Hoekstra had afgespeeld. Ook Hoekstra wilde over het verloop van het gesprek toen niets kwijt, maar zei wel dat het een 'intensief gesprek' was geweest, waarin de ministers Smith duidelijk hadden gemaakt hoe 'ontzettend belangrijk' Schiphol en KLM zijn voor Nederland.
Bovendien zei Hoekstra dat het kabinet alles binnen zijn mogelijkheden zou doen 'om te zorgen dat dit tot een goed einde wordt gebracht'.
Persoonlijk gebeld door de minister
Daar bleek geen woord aan gelogen. Want nog op dezelfde dag besloot de ministerraad dat Nederland grootaandeelhouder zou worden van de holding Air France-KLM. Deze informatie is in ieder geval niet gedeeld met Smith en ook niet met de Franse regering.
Een paar dagen later, nog voor het eerste aandeel is gekocht, wordt een select groepje parlementariërs op de hoogte gebracht in een vertrouwelijke briefing. SP-Kamerlid Renske Leijten wist dat het menens was toen ze op maandagavond door de minister persoonlijk werd gebeld.
'Ik bel je over iets vertrouwelijks'
Of ze dinsdagochtend, 19 februari, op het ministerie van Financiën acte de presence kon geven. Waarover er zou worden gesproken werd haar niet verteld.
"Ik bel je over iets vertrouwelijks, er ligt een protocol aan ten grondslag", herinnert Leijten zich de woorden van Hoekstra aan de andere kant van de lijn. Hij voegde eraan toe dat ze er niet over mocht praten en deed een dringend beroep om aanwezig te zijn.
Zelfs fractievoorzitter mochten van niets weten
Erg happig is de SP'er doorgaans niet op vertrouwelijke briefings, omdat het gevaar op de loer ligt dat je je als parlementariër laat muilkorven, vertelt Leijten, maar deze zaak leek haar serieus genoeg om een uitzondering te maken.
Die geheimhoudingsplicht ging ver, beaamt ook PvdA-Kamerlid Henk Nijboer, net als Leijten een van de aanwezigen. Ook hij was een dag eerder door de minister gevraagd om langs te komen. De Kamerleden mochten zelfs hun fractievoorzitters niet inlichten, vertellen ze allebei.
Daar was Nijboer trouwens niet blij mee. Hij herinnert zich dat in eerdere gevallen wel informatie gedeeld mocht worden met de fractievoorzitter, nadat hier eerst melding van gemaakt was. "Ik vraag mij af waarom nu niet, ik had dat wel wenselijk gevonden."
Stiekem naar binnen en naar buiten
Wel was duidelijk dat alles rond de bijeenkomst strikt geheim moest blijven, om de markt - en zeker ook de Fransen - niet wijzer te maken. "Als je met tien financieel woordvoerders door een haag van journalisten naar buiten loopt, dan valt dat wel op", zegt Nijboer.
En dus moest ook het betreden en verlaten van het ministerie in het geniep gebeuren. De Kamerleden mochten niet samen naar buiten en werden via zijdeuren geruisloos het pand in geloodst. Niet naar de kamer van de minister zelf, want daar zou het gezelschap niet in passen.
In het gesprek worden de Kamerleden geïnformeerd, maar ze hebben op dat moment geen mogelijkheid om ergens over te stemmen. Dat volgt later, in een openbaar debat. Daarin zullen ook de kritische vragen worden gesteld, vertelt Nijboer, bijvoorbeeld over wat het belang in de holding Nederland nu echt oplevert aan zeggenschap.
ABN moet het gaan doen
Een dag nadat de groep Kamerleden op de hoogte is gesteld, begint ABN namens Nederland met het opkopen van aandelen. Het lijkt allemaal haastwerk te zijn geweest. Volgens een woordvoerder van het ministerie van Financiën heeft de bank pas op woensdagochtend, voor het begin van de beurshandel, de opdracht gekregen om de aandelen te gaan inkopen.
Voor die tijd wist zelfs de bank die het allemaal moest gaan regelen nog van niets, bezweert het ministerie. Ook de handelaren van de bank moesten in het geheim te werk gaan, maar daarover wil de bank nog niets kwijt zolang de opdracht nog niet is afgerond.
Sneller dan verwacht
Dat koopproces gaat veel sneller dan in ieder geval Leijten had verwacht. Gisteren bleek dat de staat al meer dan 12 procent van de aandelen had verworven, in nog geen week tijd. Maandag werd er vooral veel gekocht, toen ging het belang van de staat door twee grenzen: die van 5 en van 12 procent.
"Dat was niet de verwachting zoals het was voorgelegd", zegt Leijten. De minister had geschetst dat als Nederland een belang zou krijgen van meer dan een half procent er binnen twee weken een melding zou moeten worden gedaan bij de Franse toezichthouder. Het idee was dat er binnen die twee weken werd gebouwd richting een belang van 10 procent. Uiteindelijk was men binnen een week dus al boven de 12 procent uitgekomen.
Dat belang moest dus worden opgebouwd zonder dat de Fransen het wisten. Tijdens het gesprek op Financiën wordt duidelijk wat de zorgen zijn van de regering. Openbaarheid zou de koers van het aandeel kunnen beïnvloeden, waardoor de staat duurder uit zou kunnen zijn dan noodzakelijk, maar de vrees zou ook hebben bestaan dat de Franse overheid zelf over zou gaan tot extra aankopen.
Einde aan het stilzwijgen, Fransen laten van zich horen
Na een week zwijgen worden de Kamerleden op dinsdagavond, 26 februari, nog een keer gebeld met de boodschap dat er om 20.00 uur een persconferentie wordt belegd en er een einde komt aan de radiostilte.
Een dag later blijkt meteen hoe gevoelig het de eenmansactie van Nederland ligt bij de Fransen."Een overvaltechniek, verrassend en onvriendelijk tegenover andere aandeelhouders", klinkt het op het Franse ministerie van Economische Zaken, vertelt correspondent Stefan de Vries. In Frankrijk beraadt men zich op een tegenzet en Nederland wordt gewaarschuwd om niet meer aandelen te kopen.
De Franse president Emmanuel Macron eist 'opheldering over de Nederlandse intenties’. Ook hij werd, net als bijna alle anderen, pas gisteravond geïnformeerd.