Toeslagenaffaire: topambtenaren gaven illegale fraudejacht ruim baan
Een reeks hoge ambtenaren van de Belastingdienst, Toeslagen en Fiod was direct verantwoordelijk voor de ontspoorde fraudejacht in 2014. Het topmanagement gaf ruim baan aan een speciaal fraudeteam, dat toen - tegen de wet in - toeslagen voor kinderopvang bij honderden mensen stopzette. Dit gebeurde zonder dat grondig onderzoek was verricht. Honderden ouders kwamen hierdoor jarenlang in grote financiële problemen.
Dit blijkt uit onderzoek van Trouw en RTL Nieuws. Het illegaal handelen was geen bedrijfsongeval bij enkele medewerkers. Uit de reconstructie blijkt dat het beleid was dat op hoog ambtelijk niveau is geaccordeerd, door het Managementteam Fraude.
Gedupeerde ouders
In dat team zaten alle ambtelijke sleutelspelers. Het gaat onder meer om de toenmalig algemeen directeur van de Belastingdienst en de directeur Toeslagen. Ook de hoogste ambtelijke baas, de toenmalige directeur-generaal, zou hiervan op de hoogte zijn.
Zij gaven het zogeheten 'Combiteam Aanpak Facilitators' (CAF) ruim baan. Dit CAF-team wordt ook wel 'Cowboy-team' genoemd, omdat het doelbewust de grenzen van de wet opzocht en overschreed. Ook de managementlagen er onder waren nauw betrokken. Bij de uitvoering en bij het juridisch ongenadig aanpakken van gedupeerde ouders.
Ambtsmisdrijven?
Wanneer tot de ambtelijke top exact doordrong dat illegaal werd gehandeld, is onduidelijk. Wel werd het beleid van onrechtmatige stopzetting in 2016 aangepast. Sommige topambtenaren zijn al weg, maar velen bekleden nog steeds hoge posities binnen de Belastingdienst / Toeslagen.
Volgens insiders zijn zij bevreesd dat zij in de nasleep van de toeslagen-affaire disciplinair zullen worden aangepakt.
Enorme klus
Staatssecretaris Menno Snel (Financiën) sloot vrijdagavond in antwoorden op Kamervragen van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt zelfs niet uit dat door deze topambtenaren ambtsmisdrijven of ambtsovertredingen zijn begaan. Snel: "De analyse van alle documenten en informatie is een enorme klus, die noodzakelijk is voor een volledig en juist beeld, zodat ook overgegaan kan worden tot oordeelsvorming. Omdat deze werkzaamheden nog niet zijn afgerond, kan ik uw vraag op dit moment nog niet beantwoorden."
Hij gaf eerder publiekelijk toe dat de ontspoorde fraude-aanpak beleid was dat 'diep geschreven stond'.
Geen onderzoek
De staatssecretaris wil ook wachten op een onderzoek van de Auditdienst Rijk (ADR) naar alle 170 CAF-zaken. De ADR heeft echter juist uitdrukkelijk laten weten géén onderzoek te willen doen naar personen, zoals de Kamer eerder uitdrukkelijk had gevraagd. De namen en de rol van de topambtenaren zijn naar boven gekomen naar aanleiding van een verzoek op basis van de Wet openbaarheid bestuur (wob). Dit verzoek van Trouw en RTL Nieuws is op 26 juli is ingediend. Alle documenten liggen inmiddels op tafel.
Hoewel de rol van topambtenaren dankzij het papieren spoor helder is, wil Snel de Kamer hier voorlopig nog niet over informeren. "Omdat dit de nodige inspanningen vergt, zal het vermoedelijk nog enige tijd vergen voordat ik de documenten aan uw Kamer kan verstrekken."
Niet duidelijk is of de voorganger van Snel, de huidige minister Eric Wiebes (Economische Zaken) door de ambtelijke top destijds is geïnformeerd over het illegaal handelen.
Tunnelvisie
Problematisch voor Snel is dat ondanks de wijziging van het beleid in 2016, door de Belastingdienst gewoon doorgeprocedeerd is tegen gedupeerde ouders die in de jaren daarvoor onterecht werden aangepakt. Dat gebeurde ook nog na een zeer kritisch rapport van de Nationale Ombudsman, in 2017 over de zaak CAF-11, rond een gastouderbureau in Eindhoven.
Ook onder leiding van Snel gingen procedures bij rechtbanken tegen gedupeerde ouders al die tijd door, tot een vernietigende uitspraak bij de Raad van State, in mei van dit jaar. In juni van gaf de staatssecretaris toe dat zijn ambtenaren en hij leden aan 'tunnelvisie'.
Excuses
Snel bood meermalen excuses aan gedupeerde ouders en aan de Tweede Kamer voor de toeslagen-affaire. Hij erkende dat de stopzettingen onrechtmatig waren, en dat hij een schadevergoeding wil voor een groep van 300 ouders in de CAF 11-zaak.
Uit antwoorden op vragen van SP-Kamerlid Renske Leijten blijkt dat niet alleen de stopzettingen illegaal waren, maar dat dit ook gebeurde op basis van ondeugdelijk onderzoek.
Tweede nationaliteit
Eerder beweerde Snel steeds dat in de fraudejacht grondig onderzoek werd gedaan, voordat mensen werden aangepakt, en dat er goede redenen voor waren. Nu erkent hij dat dit gebeurde 'terwijl onderzoek nog niet was afgerond'. Snel zegt dat de stopzettingen plaats vonden op basis van 'partiële waarneming': "Op basis van de deelwaarneming is vervolgens van een groot aantal ouders de kinderopvangtoeslag stopgezet terwijl onderzoek naar het recht hierop nog niet was afgerond."
Honderden ouders werden door het CAF-team aangepakt, onder aanvoering van een topambtenaar van 'handhavingsregie' van Toeslagen.
Op deze afdeling werd ook standaard de tweede nationaliteit van ouders standaard verwerkt in onderzoeksdossiers. Deze data kwamen van de afdeling 'intelligence'. Van de 302 ouders die slachtoffer werden van het CAF-11-project hadden 196 ouders een dubbele nationaliteit, meldt Snel in antwoord op vragen van Denk-Kamerlid Farid Azarkan.
Klokkenluider
Na de stopzetting werden ouders geconfronteerd met een genadeloze aanpak door ambtenaren van de afdeling bezwaar en beroep. De Belastingdienst legde loonbeslagen en vorderde tienduizenden euro's terug, over meerdere jaren. Juristen hielden jarenlang ontlastende stukken achter in procedures en stuurden mensen simpelweg van het kastje naar de muur, zodat zij niet wisten waar ze aan toe waren.
De werkinstructies en handboeken van Toeslagen uit die jaren wil Snel (nog) niet vrijgeven, ondanks herhaalde verzoeken van de Kamer.
Protest van werknemers tegen de gang van zaken werd destijds genegeerd. Een klokkenluider die zorgde dat in de CAF11-zaak alsnog de juiste stukken in dossiers kwamen, werd onder verantwoordelijkheid van Snel op non-actief gesteld. Onder grote druk van de Kamer moest hij daar dit voorjaar op terugkomen.
'Misselijkmakend'
Diverse goed ingevoerde bronnen zeggen tegen RTL Nieuws dat Toeslagen de afgelopen jaren compleet losgeslagen was, en dat ambtenaren geen enkel oog hadden voor rechtsbescherming van burgers. Snel noemt dat zelf een 'gebrek aan vaktechnische inbedding'.
Toonaangevende juristen bij de afdeling 'beroep' in Utrecht, stelden zich op als genadeloze 'havikken'. Kenners van het CAF-dossier zeggen dat zij 'misselijkmakende' praktijken hebben gezien, waar de juristen zelf juist trots op waren. Een van hen had in zijn pen het motto gegraveerd: "Bij twijfel, altijd afwijzen."
'Ongekend'
CDA-Kamerlid Omtzigt wijst erop dat hij eerder al vroeg naar maatregelen tegen ambtenaren. Juist omdat vast staat dat de Belastingdienst zelf illegaal handelde, kan volgens Omtzigt ingrijpen niet langer uitblijven: Want als je dat niet doet, dan corrumpeer je de hele Belastingdienst."
Daarom zal het CDA-Kamerlid eisen dat alle stukken alsnog per kerende post aan de Kamer wordt verstrekt.
SP-Kamerlid Renske Leijten noemt de gang van zaken 'ongekend'. "Die stukken moeten nu naar de Kamer. Ik had even het idee dat de staatssecretaris schoon schip wilde maken, maar het tegendeel lijkt nu waar. Heel zorgelijk."