Hoe Van Laarhoven in de cel belandde: ruim vijf jaar in de hel van Bangkok

Van Laarhoven zelf hoort het nieuws van het bezoek pas op het moment dat Grapperhaus al in Bangkok landt. Zijn advocate mag hem namelijk maar één keer per week zien.

Johan is door het dolle heen als hij hoort dat de minister in hoogsteigen persoon zijn zaak komt bepleiten en geeft zijn advocate een bedankbriefje mee. Daarin roemt Johan de inspanningen van de minister, maar deelt hij meteen een sneer uit naar diens ministerie, dat volgens Johan jarenlang weinig voor hem heeft gedaan.

Zwaar

Het leven in de Thaise cel is zwaar. Van buiten ziet de Klong Prem-gevangenis er mooi uit, de werkelijkheid binnen is een heel andere. Gevangenen zitten met grote groepen in één cel. Zonder geld is je leven helemaal een hel. Wie goed wil eten of andere basale dingen nodig heeft, heeft geld nodig.

Door de spartaanse leefomstandigheden is Johan regelmatig ziek. Er zijn momenten dat hij het niet meer ziet zitten, en dat zijn advocaten op hem moeten inpraten om de strijd niet op te geven. Een strijd die uitzichtloos lijkt, met de veroordeling tot een celstraf van meer dan honderd jaar.

Het begint allemaal in juni 2014, met een rechtshulpverzoek van Nederland aan Thailand. Het Openbaar Ministerie doet onderzoek naar de handel en wandel van The Grass Company, een coffeeshopketen waar Van Laarhoven voor zijn vertrek naar Thailand eigenaar van is. Er zijn verdenkingen van witwassen. Nederland vraagt Thailand om hulp.

Als de Thaise autoriteiten niet snel genoeg in actie komen, voert het Nederlandse OM de druk op. Per brief wordt Thailand verzocht een strafzaak tegen Van Laarhoven te beginnen en daarbij geen enkel middel te schuwen. Voor Bangkok is dat het signaal om alle registers open te trekken.

Een pijnlijk detail: in het verzoek aan de Thai noemt Nederland de Thaise vrouw van Johan, Tukta, ook als verdachte. Waarschijnlijk in de hoop dat de Thaise autoriteiten dan sneller in actie zullen komen.

Een succesje in de strijd tegen verdovende middelen kunnen de Thai goed gebruiken. Ze hebben net de jacht op drugscriminaliteit geïntensiveerd. Met Van Laarhoven krijgen ze op een presenteerblaadje een kant-en-klare zaak aangereikt. De huiszoeking half juli gebeurt dan ook voor het oog van de Thaise televisiecamera’s, met het nodige machtsvertoon.

Arrestatie

Van Laarhoven en zijn vrouw worden gearresteerd. Dat de verkoop van softdrugs in Nederland niet illegaal is, maakt op de Thai geen indruk. In Thailand is dat wel degelijk strafbaar en dus is geld dat hiermee is verdiend ook crimineel geld. Ondanks inspanningen van Johans advocaten wordt hij eind 2015 veroordeeld tot een celstraf van 103 jaar. Zijn vrouw Tukta krijgt twaalf jaar cel.

In Nederland trekt vooral D66 zich het lot van de oud-coffeeshophouder aan. Eerst ontfermt Kamerlid Magda Berndsen zich over de zaak, later neemt Vera Bergkamp het van haar over. Keer op keer stelt Bergkamp vragen aan het kabinet: waarom is Van Laarhoven veroordeeld, en wat is de rol van Nederland daarbij geweest?

"Helaas bleef de minister deze antwoorden ontwijken", verzucht Bergkamp in 2016 al in een opiniestuk in het Brabants Dagblad. Ze geeft niet op en bijt zich verder in de zaak vast. "Het is echt opmerkelijk welke rol de Nederlandse overheid heeft gespeeld", legt ze uit. Het leidt tot een hele reeks Kamervragen, waar even zo vaak onbevredigende antwoorden op komen.

Stoute schoenen

In oktober van dat jaar ziet ze een kans. Minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken is in Thailand in de periode rouw na het overlijden van koning Bhumibol. Ze trekt de stoute schoenen aan en stuurt Koenders een berichtje met de vraag of hij zich diplomatiek kan inzetten voor Van Laarhoven nu hij toch in Bangkok is. Helaas levert het weinig op. Koenders kent de zaak maar door de rouw is niet veel mogelijk, antwoordt hij. Wel belooft hij om consulaire bijstand te geven en de Thai te vragen om goede behandeling.

De broer van Van Laarhoven, Frans, voert ondertussen actie in Nederland om aandacht te krijgen voor het lot van zijn broer. "Ik ben als de dood dat ik eerdaags een berichtje krijg dat-ie overleden is", zegt hij tegen RTL Nieuws. Om de zaak extra kracht bij te zetten biedt hij in november 2016 de petitie 'Justice for Johan' aan Bergkamp en andere Kamerleden aan. "Ik ben boos, ik ben gefrustreerd. Ik ben soms heel verdrietig. Het doet elke dag erg pijn."

In reactie op de petitie schrijft toenmalig justitieminister Blok begin 2017 aan de Tweede Kamer dat Nederland geen kwalijke rol heeft gespeeld in de zaak-Van Laarhoven en dat hij niet is opgepakt en vervolgd op verzoek van het Nederlandse OM. Volgens Blok is de veroordeling gebaseerd op eigenstandig Thais onderzoek. Dan is nog niet duidelijk dat dit onderzoek vooral heeft bestaan uit getuigenverklaringen van Nederlandse rechercheurs die de Thaise politie heeft afgenomen na een rechtshulpverzoek van Nederland.

Verder zegt Blok weinig te kunnen doen voor overplaatsing van Van Laarhoven naar Nederland. "Voordat een verzoek om de Thaise straf in Nederland te ondergaan in behandeling kan worden genomen, zal de zaak in Thailand afgerond moeten zijn. Het hoger beroep tegen de veroordeling loopt echter nog." Het is een argument dat de Nederlandse regering nog vaak zal gebruiken om niet in actie te komen.

Lichtpuntje

In het voorjaar van 2017 is er een eerste lichtpuntje voor Van Laarhoven, als de Nationale Ombudsman besluit zijn zaak te onderzoeken. Dat gebeurt na klachten van Van Laarhoven over het rechtshulpverzoek aan Thailand en de manier waarop het Nederlandse OM informatie met de Thai heeft gedeeld.

In de Tweede Kamer blijft Bergkamp zich inzetten voor Van Laarhoven: met schriftelijke vragen, mondelinge vragen, nog meer schriftelijke vragen, moties die het kabinet oproepen om zich in te zetten voor overlevering van Van Laarhoven naar Nederland, zodat hij in ieder geval hier zijn straf kan uitzitten. Het is allemaal zonder resultaat. Het antwoord is steevast hetzelfde: de veroordeling is nog niet definitief en dus kan Nederland weinig voor hem betekenen.

Door tegenwerking van het ministerie van Justitie en Veiligheid duurt het ook nog een hele tijd voordat de Ombudsman met een uitspraak over de zaak-Van Laarhoven komt. Het is intussen maart 2019. Het oordeel van de Ombudsman over het handelen van het Openbaar Ministerie, het ministerie van Justitie en Veiligheid en de politie liegt er niet om.

Onzorgvuldig

De verschillende overheidsinstanties hebben 'onzorgvuldig gehandeld', concludeert de Ombudsman. Het was bekend welke straf Van Laarhoven in Thailand zou kunnen krijgen. Toch deed het OM een rechtshulpverzoek aan Thailand, zonder na te gaan 'of het gekozen middel onevenredig zwaar zou ingrijpen' in het leven van Van Laarhoven.

Het is het haakje waar Vera Bergkamp al zo lang op wacht. De vele schriftelijke vragen die ze door de jaren heen heeft gesteld hebben weinig opgeleverd en de opties raken uitgeput. Eindelijk heeft ze iets in handen om een doorbraak te forceren. "Het enige haakje dat ik nog zag", zegt ze. Het is nog spannend of ze nu de handen op elkaar krijgt voor een debat. Dankzij steun van de PVV is er een meerderheid. Het debat wordt ingepland op 25 april.

Smeekbrief

Kort voor het debat stuurt Van Laarhoven vanuit de gevangenis nog een smeekbrief aan de minister. "Ik leef met dertien andere mannen in een cel van elf vierkante meter. We slapen hier zonder bed of matras en we doen noodgedwongen in de cel onze behoefte." Het is bloedheet, onhygiënisch, en er is nauwelijks medische zorg. "U kunt ons helpen, echt waar! Nederland heeft onze vervolging uitgelokt en Nederland kan het probleem dus ook oplossen."

"De overheid kan de jaren in de hel niet goedmaken", zegt Bergkamp in het debat. "Maar kan zich wel maximaal inspannen om Johan van Laarhoven naar Nederland te krijgen." Grapperhaus geeft toe dat het rapport van de Ombudsman stevige conclusies bevat en zegt dat hij die zeer serieus neemt. "Ik vind dat ik moet gaan kijken hoe ik langs diplomatieke weg iets kan bereiken", zegt hij toe. "Dat ik het voornemen heb om met mijn Thaise ambtgenoten te gaan overleggen."

Beweging

Dit is waar Bergkamp zo lang op heeft gewacht. Eindelijk komt er beweging in de zaak. Ze steekt haar blijdschap dan ook niet onder stoelen of banken. "Ik moet zeggen dat ik heel erg blij ben met wat de minister net zei", zegt ze. "Voor het eerst is er een vorm van empathie bij deze zaak, waar wij al jaren mee bezig zijn. Ik wil gewoon tegen de minister zeggen dat ik dat zeer waardeer." Een motie om de minister aan te sporen tot actie vindt ze daarom niet nodig. Terecht, zo blijkt.

Achter de schermen wordt contact gelegd met de Thaise regering. Eind juni gaat premier Rutte naar de G20-bijeenkomst in Osaka. Zoals altijd heeft hij een boodschappenlijstje op zak van collega-ministers. Een ervan is het verzoek van minister Grapperhaus om in Osaka de premier van Thailand aan te schieten. Grapperhaus zou namelijk graag op bezoek gaan in Bangkok hem om persoonlijk voor overlevering van Johan van Laarhoven en diens vrouw Tukta te pleiten.

Als Rutte dit vraagt aan zijn Thaise collega, reageert deze meteen positief. Het duurt daarna niet lang voordat daadwerkelijk de afspraak wordt gemaakt. In augustus wordt Grapperhaus in Bangkok verwacht voor een onderhoud met de Thaise premier en de Thaise minister van Justitie. Tussen de regels door laten de Thai doorschemeren dat ook zij een oplossing willen voor deze lange, slepende zaak.

Bliksembezoek

Kort voor vertrek lekt het aanstaande bezoek van Grapperhaus aan Thailand uit. Dat is wel even balen. De minister had zijn bezoek in stilte willen afleggen. Het is niet anders. Voor de camera’s in Den Haag toont Grapperhaus zich optimistisch. "Ik ga er niet heen met de gedachte dat ik direct met een resultaat terugkom, maar ik ga er wel gemotiveerd naar toe om er ook echt wat aan te doen." Om er aan toe te voegen: "Ik denk zeker dat het mogelijk zou moeten zijn tot een oplossing te komen."

Het wordt een bliksembezoek. Donderdagmiddag vliegt Grapperhaus met een klein team naar Bangkok. Bij aankomst de volgende ochtend moet hij vrijwel meteen door naar het Government House voor de ontmoeting met de Thaise premier en de Thaise minister van Justitie.

Grapperhaus wordt met alle egards onthaald. De Thai hebben de rode loper te hebben uitgelegd en de ontvangst kan uitgebreid worden vastgelegd door de uitgenodigde media. Het land draagt graag uit dat het internationaal meetelt en goede banden onderhoudt met gerespecteerde landen als Nederland.

Nederig

In zijn welkomswoord prijst de Thaise premier dan ook uitgebreid de goede relaties tussen Nederland en Thailand. Het gevolg van de minister maakt zich wel even zorgen als geen aanstalten wordt gemaakt om de media weg te sturen. De bijeenkomst zal toch niet helemaal openbaar zijn?

Grapperhaus is er van uit gegaan dat het gesprek achter gesloten deuren zou plaatsvinden. De uiterst gevoelige kwestie-Van Laarhoven in het openbaar voor het oog van de camera’s bespreken zit niet in de planning. Maar tot opluchting van de Nederlandse delegatie worden de journalisten de Ivory Room uit gestuurd voordat het echte inhoudelijke gesprek begint.

In de drie kwartier die het gesprek duurt, stelt Grapperhaus zich nederig op. Keer op keer benadrukt hij dat het de Nederlanders zijn geweest die een fout hebben begaan. En dat hij natuurlijk van mening is dat het Thaise recht zijn beloop moet hebben. Maar dat hij zodra er een definitieve rechterlijke uitspraak is graag het gesprek aangaat over overlevering van Johan van Laarhoven en zijn vrouw aan Nederland.

Tevreden

De Thai hebben van hun kant kunnen melden dat de Thaise Hoge Raad binnen een paar dagen een definitief oordeel zal vellen in de zaak-Van Laarhoven. Daarna kan wat hen betreft snel worden begonnen met onderhandelingen over de voorwaarden voor overlevering van Johan van Laarhoven aan Nederland. Ook voor zijn vrouw Tukta – die Thais is – zal een oplossing worden gezocht.

Als de Nederlandse delegatie zich door het drukke verkeer van Bangkok naar de ambassade terugploetert, kijkt Grapperhaus tevreden uit het raam. De missie is geslaagd, weet hij. Dit bezoek betekent een ommekeer. Het is nu nog een kwestie van tijd voordat Van Laarhoven naar Nederland kan.

Voor de camera’s van RTL en het NOS probeert Grapperhaus om niet te veel optimisme uit te stralen. Dat lukt maar ten dele. Hij benadrukt dat de uitkomst van de gesprekken nog niet vaststaat. "Je moet broedende en overleggende kippen niet storen met speculaties. We zijn er nog niet." Na enig aandringen voegt hij er aan toe: "Dat gaat geen jaren duren, zeker niet nee. Dat gaat ook geen maanden duren." Voor Grapperhaus weer in het vliegtuig terug naar Nederland stapt, heeft hij nog even appcontact met Bergkamp. Zij bedankt de minister voor zijn inzet.

Begin september kan Grapperhaus de Tweede Kamer melden dat het proces om overlevering - de zogenaamde WOTS-procedure - is gestart. Het is soms lastig in te schatten hoe lang aan Thaise kant de procedures duren. Complicerende factor is ook dat de commissie die oordeelt over dergelijke verzoeken maar twee keer per jaar bij elkaar komt.

De zitting van september komt te vroeg voor bespreking van de zaak-Van Laarhoven. Er ligt dan nog geen oordeel van het hof in Arnhem, dat juridisch advies moet geven over de overleveringsprocedure. Lang houden betrokkenen hoop dat Van Laarhoven nog voor de kerst in Nederland zal zijn. Dat blijkt te optimistisch. Ook de jaarwisseling brengt Johan nog in de Thaise cel door.

Verlossende woord

Aan het begin van het nieuwe jaar komt eindelijk het verlossende woord. De laatste formaliteiten zijn afgerond en het moment is nu echt daar dat Johan van Laarhoven naar Nederland kan. In alle stilte wordt de reis voorbereid. Op donderdag 16 januari stapt hij onder begeleiding op een vlucht naar Nederland.

Het persbericht over zijn terugkeer wordt pas verstuurd als hij al hoog in de lucht is. Johan weet dan dat er eindelijk een einde is gekomen aan meer dan vijf jaar in de Thaise hel.

TIJDLIJN

juni 2014: Nederland dient een rechtshulpverzoek in bij Thailand vanwege een onderzoek dat loopt naar witwassen door Johan van Laarhoven van geld dat hij heeft verdiend met zijn coffeeshop

juli 2014: als de Thai niet snel genoeg in actie komen voert het OM de druk op. In een brief aan de Thai staat de 'request to initiate a criminal case” tegen Van Laarhoven en çonduct any relevant investigation (…) and take all necessary proceeding against the said suspects'. Zijn vrouw Tukta wordt ook als verdachte genoemd.

23 juli 2014 wordt Van Laarhoven opgepakt en vervolgd

Eind 2014 stelt D66 voor het eerst Kamervragen over de zaak

november 2015 krijgt Johan zijn straf te horen: 103 jaar cel. Zijn vrouw Tukta wordt veroordeeld tot 12 jaar cel.

november 2016: handtekeningen voor Johan (petitie Justice for Johan)

voorjaar 2017: Nationale Ombudsman start onderzoek naar zaak-Van Laarhoven

maart 2019: de Nationale Ombudsman concludeerde dat overheidsinstanties 'onzorgvuldig hebben gehandeld’ en ‘hebben verzuimd af te wegen of de gekozen middelen in evenredige verhouding stonden tot het beoogde doel'.

25 april 2019: debat over het rapport van de ombudsman waarin de minister toezegt in contact te treden met zijn Thaise ambtsgenoot om het over de zaak te hebben

23 augustus 2019: bezoek van Grapperhaus aan de Thaise premier en de Thaise minister van justitie in Bangkok

27 augustus 2019: uitspraak in cassatie in de zaak-Van Laarhoven: de straf blijft hetzelfde. Nu de straf definitief is, is de weg vrij voor er een definitieve straf

13 september 2019: procedure om overlevering Johan Van Laarhoven aan Nederland officieel van start

16 januari 2020: vertrek Johan van Laarhoven naar Nederland