Nederlandse defensiewapens via omstreden deal verkocht aan tussenhandelaar
Defensie heeft honderden wapens via een omstreden deal verkocht aan een tussenhandelaar. Dat blijkt uit onderzoek van onderzoekscollectief SPIT en RTL Nieuws. Een gedeelte van de wapens wordt nu aangeboden op een website in Malta.
Experts en Kamerleden zijn kritisch en vrezen dat Nederlandse defensiewapens in verkeerde handen terecht kunnen komen. Uit vertrouwelijke documenten, in handen van freelance journaliste Dieuwertje Kuijpers, blijkt dat Defensie in mei en juni een partij wapens aan een particulier heeft verkocht. Het gaat onder andere om 800 semiautomatische wapens van het type MP5, ter waarde van 168.000 euro. Daarnaast is ook een partij handvuurwapens, Glocks, verkocht.
De koper is een Nederlands bedrijf waar Defensie vaker zaken mee doet en wordt gerund door oud-defensiemedewerkers. Volgens het ministerie van Defensie is de koper een Nederlands bedrijf, een 'vertrouwde leverancier'. De verkoop is 'een routineverkoop' van wapens die 'overtollig of overtallig' zijn, zo laat een woordvoerder weten.
Wapens nu te koop op Malta
Inmiddels zijn de semi-automatische wapens, de MP5's, te koop op de site van een wapenwinkel op Malta, bij wapenhandel Lock, Stock & Barrel. Op Facebook wordt in Malta geadverteerd met foto's van Nederlandse Glocks. "De Maltese wapenhandelaar adverteert met Nederlandse overheidswapens die hij op exclusieve basis heeft verkregen", vertelt freelance journaliste Dieuwertje Kuijpers. "De serienummers komen overeen met de serienummers van het contract."
Het ministerie heeft de wapens niet rechtstreeks aan de Maltese handelaar verkocht, maar dat is via tussenhandelaren gegaan. Daarmee weet Defensie niet wie de eindgebruiker is. "Als ze van Defensie van tussenhandelaar naar tussenhandelaar naar Malta zijn gegaan, dan heb je er geen zicht meer op."
Meestal vernietigd of verkocht aan leverancier
Meestal worden oude wapens vernietigd, teruggestuurd naar de fabrikant of verkocht aan een betrouwbare bondgenoot, zodat Defensie weet wie de uiteindelijke gebruiker is. In het geval van zeer oude wapens zijn musea of verenigingen een optie. Een winkel die verkoopt aan particulieren is allesbehalve gebruikelijk. Defensie houdt 'geen zicht op verdere (door-)verkoop' en precies dat maakt tussenhandel zo risicovol, zeggen experts.
"Met vuurwapens wil je zeker weten dat het niet in verkeerde handen terechtkomt", zegt Frank Slijper, expert wapenhandel van vredesorganisatie PAX. "In bijna alle gevallen wordt ertoe overgegaan om dit soort wapens te vernietigen, juist omdat het risico groot is dat ze in verkeerde handen terechtkomen." Volgens Slijper is 'het gebied tussen legaal en illegale handel snel schimmig' en daarmee ook 'het risico groot dat deze wapens in het illegale circuit terechtkomen'.
Kamer niet geïnformeerd
De Tweede Kamer is niet geïnformeerd over de verkoop. Volgens Slijper 'schendt Defensie de afspraak die eerder met de Tweede Kamer is gemaakt: namelijk dat de Kamer wordt geïnformeerd over overtollig materieel'.
In het verleden is de Kamer wel geïnformeerd over de verkoop van sommige partijen wapens, bijvoorbeeld in 2011, zo vertelt Kuijpers. "Dat ging om een partij wapens die mogelijk naar Kenia zou gaan, daarvan heeft de Kamer toen gezegd: daar steken we een stokje voor, juist omdat het toen om lichte wapens ging die moeilijk te traceren zijn."
CDA en SP kritisch
In de Tweede Kamer wordt kritisch gereageerd op de verkoop. "Ik vind het onbegrijpelijk", zegt CDA-kamerlid Chris van Dam. "Het is een onwenselijke deal", reageert SP-kamerlid Sadet Karabulut. "Ik ging ervan uit dat dit soort partijen werden vernietigd, om te voorkomen dat het in verkeerde handen komt."
Volgens Defensie moet de koper zich houden aan alle strenge regels die gelden voor wapenhandel. "De Nederlandse contractpartij is zowel nationaal als internationaal aan diverse wet- en regelgeving gebonden", laat een woordvoerder weten.
'Kamer hoefde niet geïnformeerd te worden'
Ook hoefde de Kamer niet geïnformeerd te worden, zegt Defensie, want de wapens zijn geen 'hoofdwapensystemen'. Volgens deze lezing hoeft de Tweede Kamer alleen geïnformeerd te worden wanneer gevechtsvliegtuigen, fregatten of gepantserde voertuigen worden verkocht, niet wanneer het wapens onder deze systemen in de etalage zet.
Maar daar denken de Kamerleden anders over. "In dit geval had ik heel graag geïnformeerd willen worden", zegt Van Dam. "Dan had ik meegedacht: dit moet je niet doen." Volgens Karabulut moet 'alles wat Defensie verkoopt aan de Tweede Kamer gemeld worden'.
Goedkeuring van speciale commissie
Het ministerie laat weten dat een speciale ambtelijke commissie de verkoop heeft goedgekeurd. In de Commissie Verkoop Defensie Materieel (CVDM) zitten ambtenaren van de betrokken ministeries, zoals Defensie, Buitenlandse Zaken en Financiën. De politieke top van het ministerie van Defensie, minister Bijleveld en staatssecretaris Visser waren vooraf niet geïnformeerd over de verkoop.
CDA-kamerlid Van Dam vindt 'dat Defensie de wapens terug moet kopen en vernietigen', om te voorkomen dat Nederlandse defensiewapens onverhoopt in verkeerde handen vallen.
Fout in antwoord op Kamervragen
In de zomer had het CDA al Kamervragen gesteld, toen de eerste advertenties op de Maltese website verschenen. Defensie antwoordde toen op de Kamervragen dat de koper 'een officieel verkoopagent van wapenfabrikant Heckler & Koch' is. Dat is een fout, want een ander bedrijf is de officiële verkoopagent.
De antwoorden op Kamervragen zijn inderdaad niet correct, geeft Defensie nu toe. "Er is ten onrechte gesteld dat het bedrijf een officieel verkoopagent is." Volgens de woordvoerder van Defensie is de koper wel 'een vertrouwde leverancier', die regelmatig goederen aan Defensie levert.
Museumstukken
Onderdeel van de deal was ook de verkoop van negen mitrailleurs, van het type M2 .50. Die wapens zijn museumstukken: het gaat om mitrailleurs van 80 jaar oud, uit de periode 1940 tot 1945.
Volgens Defensie hebben ze 'een cultuur-historische waarde' en zijn de mitrailleurs onbruikbaar.