'Algemene Beschouwingen geven mogelijk nieuwe impuls aan formatie'
Er werd reikhalzend naar uitgekeken: komen er uitgestoken handen na de vastgelopen formatie? De meest in het oog springende toezegging kwam van de VVD, over een aanpassing van de verhuurdersheffing. "In plaats van een heel venijnig en zuur debat, was er sprake van een constructieve sfeer tussen partijen die bezig zijn met de formatie en de andere partijen", zegt politiek commentator Frits Wester.
"Het zijn niet de spannendste politieke beschouwingen uit mijn 30-jarige carrière in Den Haag", zegt Wester. Gisteren spraken de 19 leiders van de Kamerfracties over de begroting van komend jaar dat iets na 10.00 uur begon. Vandaag is demissionair premier Mark Rutte namens het kabinet aan het woord.
Het marathondebat begon later omdat de woordvoerders van de partijen het niet eens werden over de volgorde van de sprekers. Toen het uiteindelijk wél begon – de PVV mocht beginnen, waarna er van groot naar klein werd gesproken - besloot PVV-leider Wilders een deel van zijn spreektijd te besteden aan D66-leider Kaag, zoals in deze video te zien is:
Onzuiver
Hij verweet Kaag niet zelf het woord te voeren in het debat, maar dat zij zich liet vervangen door D66'er Jetten. Kaag vond het onzuiver om te debatteren over een begroting waar ze een week geleden, nog voor haar aftreden, over had meegedacht.
Wilders noemde haar 'een angsthaas' die 'duikt' en het debat niet durfde aan te gaan. Hij noemde Kaag een 'bange vrouw'. Jetten reageerde door er op te wijzen dat de 'obsessie' van Wilders met Sigrid Kaag 'zorgwekkende vormen aanneemt'. "Gaat het wel goed met u? Als u er een keer over wil praten, komt u dan bij mij op de bank liggen, dan hebben we het erover."
Een inhoudelijk gesprek tussen de partijen lukt al maanden niet in de vastgelopen formatie. Maar er ontstaan wel constructieve gesprekken, ziet Wester. "Je ziet dat het het motorblok van een nieuw kabinet, namelijk VVD, D66 en CDA, lonken met wie ze kunnen samenwerken en daar hebben ze ook 1 miljard voor achter de hand gehouden, om andere partijen te paaien."
Een belangrijke rol was weggelegd voor waarnemend fractievoorzitter Sophie Hermans van de VVD. Zij sprak voor het eerst tijdens de beschouwingen. Zij kreeg vrij snel in haar bijdrage de vraag of haar partij meegaat in de afschaffing van de verhuurderheffing. Die belastingheffing moeten woningcorporaties en grote verhuurders betalen, waardoor zij minder kunnen uitgeven aan onderhoud en de bouw van sociale huurwoningen. Die nieuwe huurwoningen zijn wel noodzakelijk vanwege het huidige woningtekort.
Verhuurdersheffing
Hermans zei dat haar partij openstond voor het verlagen van de verhuurdersheffing, mits daar prestatieverplichtingen van woningcorporaties tegenover staan. Ze noemde het afschaffen van de heffing een stap 'te ver', ondanks druk van voornamelijk de linkse oppositie.
"De VVD is niet bereid het probleem op te lossen", beet PvdA-leider Lilianne Ploumen de liberaal toe. Hermans kaatste terug "dat mevrouw Ploumen alleen wil samenwerken als ze 100 procent haar zin krijgt, of ze haar eisen aan mij kan dicteren".
Kritiek van links
Ook de SP en GroenLinks willen verder gaan dan Hermans voorstelt. Er is immers een meerderheid om de verhuurdersheffing af te schaffen, aldus GroenLinks-leider Jesse Klaver en SP-voorvrouw Lilian Marijnissen.
De SP'er wilde ook opheldering van de VVD of het huidige kabinet de salarissen in de zorg zou verhogen. Een Kamermeerderheid had daar eerder dit jaar voor gestemd. Die verhoging van de salarissen in de zorg zou 600 miljoen euro kosten en zou moeten worden betaald uit de opbrengst van de vennootschapsbelasting. "Geef ze de waardering die ze verdienen", zei Marijnissen tegen Hermans.
Hermans zei te zeggen dat het voorstel haar bekend is. "Wij hebben niet meegestemd omdat wij het totale voorstel niet steunen. Maar we moeten wachten op een reactie van het kabinet, hoe dat uitvoering geeft aan die motie", zei Hermans.
PvdA en GroenLinks wilden in het debat steun van D66 om de inkomensverschillen te dichten tussen leraren in het basisonderwijs en het middelbaar onderwijs. Fractievoorzitter van regeringspartij D66, Rob Jetten, wilde dat niet direct toezeggen. Leraren in het basisonderwijs verdienen fors minder dan hun collega's op een middelbare school.
"Daar kunnen we de komende dagen en weken naar kijken", verwees Jetten naar de aparte begrotingsbehandelingen in de komende periode. In maart zei de partij al wel voorstander te zijn voor het dichten van de loonkloof van leraren.
Onvrede en ongeduld
De oppositie zag tijdens het debat ook een kans om haar onvrede en ongeduld te uiten over de formatie, die al langer dan een halfjaar niet van de grond komt. Zo was er een stekelige uitwisseling tussen Marijnissen en D66'er Jetten over de formatie na een pleidooi van Marijnissen over extra belasting voor bedrijven. Jetten verwees toen naar de formatieonderhandelingen.
Nadat Marijnissen daar geen genoegen mee nam, verweet Jetten de SP-leider dat zij zich niet constructief zou hebben opgesteld tijdens diezelfde formatie. Hij hield Marijnissen voor dat haar partij niet wilde onderhandelen over regeringsdeelname. Dat schoot Marijnissen in het verkeerde keelgat. "De heer Jetten maakt het wel erg bont", zei Marijnissen wijzend op de trage formatie, waar D66 een belangrijke rol in speelt.
Na de dinerpauze zakte het debat in de Kamer in. Er werden bij de meeste sprekers nog weinig interrupties gepleegd. Dat veranderde toen Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet aan het woord kwam. Nog voor hij een woord had gezegd, eiste Jetten excuses van Baudet voor het tussen aanhalingstekens plaatsen van het woord Holocaust in een tweet. Baudet weigerde. Volgens de FvD-leider ging het om een citaat.
Jetten eiste excuses voor een collega-Kamerlid van D66, wiens familie was omgebracht tijdens de Holocaust. Toen Baudet opnieuw weigerde vertrokken D66 en GroenLinks tijdens zijn bijdrage uit de Kamer. Ook minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge, die in het ministersvak zat in de Kamer, keerde zijn rug richting Baudet tijdens zijn bijdrage.
Kansen voor de formatie
Wat betekent dit allemaal voor een eventuele doorbraak in de vastgelopen kabinetsformatie? "Wat je vandaag zag was dat er een serieuze bereidheid is bij de formerende partijen om samen te werken met andere partijen. Dat is allemaal niet zomaar geregeld, iedereen heeft zo zijn of haar wensen. Maar als deze lijn op de tweede dag van de Algemene Beschouwingen wordt voortgezet zou ook de formatie wel eens een nieuwe impuls kunnen krijgen", besluit Wester.