Een half jaar premier Schoof: kiezers vinden hem redelijk goed, maar geen sterke leider

Dat Dick Schoof premier zou worden, lachte hij eind mei nog heel hard weg. Op de avond van Tweede Pinksterdag, 20 mei, vroeg RTL Nieuws aan Schoof en het ministerie van Justitie en Veiligheid of hij premierkandidaat was. Ronald Plasterk had zich net teruggetrokken als kandidaat en er werd gespeculeerd over Schoof, de ervaren topambtenaar.

'Hahaha, no way'

Er werd hartelijk gelachen om de vraag van RTL. "Hahaha, no way, is dit een serieuze vraag?" Het was echt niet waar, aldus Schoof en het ministerie.

Verschillende kandidaten waren al afgevallen of hadden nee gezegd, zoals oud-informateur Kim Putters en oud-CDA-kopstukken als Marnix van Rij en Jan-Kees De Jager. Op donderdag 23 mei werd Schoof officieel gevraagd, na een korte bedenktijd zei hij ja. Op 2 juli werd hij de eerste partijloze premier in tijden.

Hij beleefde geen makkelijke start, met een bijzonder fel debat met een boze Geert Wilders ('Slappe hap') en een huilende vicepremier Fleur Agema. "Het is niet saai in dit kabinet", zei een hooggeplaatste bron met gevoel voor understatement.

Zo haalde Wilders uit naar Schoof in zijn eerste grote debat:

In het kabinet werd de eerste maanden geklaagd over Schoof. Hij zou zich te weinig met politieke problemen bemoeien. Hij zou te weinig premier zijn, maar 'te veel een ambtelijke procesmanager', aldus een lid van het kabinet net na de zomer. Dat veranderde in oktober, toen Schoof het hoofd bood aan de dreigende crisis over de noodwet asiel. Die was in de formatie afgesproken, maar hield juridisch geen stand. Ook NSC had grote twijfels.

Schoof nam het voortouw. Samen met PVV-leider Wilders en tijdelijk NSC-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven timmerde hij een compromis in elkaar om het kabinet te redden. Resultaat: noodwet van tafel, kabinet voorlopig gered.

'Beweeglijk persoon'

Dat was het eerste moment dat Schoof zichtbaar naar voren stapte en bewust de regie naar zich toetrok, zegt een hooggeplaatste bron. In de zomer, bij de begrotingsonderhandelingen en de gesprekken over het regeerprogramma, was zijn rol minder zichtbaar.

Tijdens persconferenties en mediaoptredens leek Schoof zenuwachtig, soms zoekende. Hij is geen Rutte, die na veertien jaar premierschap zijn persconferenties had geperfectioneerd. Schoof is soms wat houterig, beweegt veel met zijn handen. Zo is Schoof ook buiten de camera's, tijdens de ministerraad en tijdens interne overleggen. "Zo beweeglijk, het leidt soms af", zegt een andere bron.

Grote blunders heeft Schoof tot nu toe niet gemaakt. Maar in de paniek rond het geweld in Amsterdam maakte hij verschillende fouten. Die nacht was hij onbereikbaar voor burgemeester Femke Halsema – de burgemeester belde hem op een verkeerd nummer en Schoof bleef op een EU-top in Boedapest. Hij keerde pas 's middags terug, toen het Europese overleg bijna klaar was. Achteraf een regelrechte inschattingsfout, zo klinkt het ook in de coalitie: Schoof had meteen moeten terugkomen. Dit was Rutte niet overkomen, erkent een coalitiebron.

Waar Schoof zich in persconferenties altijd terughoudend opstelde en geen grote uitspraken deed, werd dat na Amsterdam anders. Op de persconferentie na de ministerraad sprak Schoof over een 'Jodenjacht', 'een groot integratieprobleem' en daders met een migratieachtergrond die 'volstrekt ontaard' zijn. Zijn woorden werden onthaald met instemming, maar ook met kritiek. Hij nam geen woord terug, maar zei meerdere malen – in latere persconferenties en Kamerdebatten – dat hij geen groepen over één kam wil scheren.

'Onvergelijkbaar met Rutte'

In de ministerraad is hij een premier die ruimte geeft, zeggen betrokkenen. Een ingewijde noemt Schoof een 'prettig toegankelijke leider van het kabinet'. Hij houdt goed in de gaten wat nodig is om een besluit voor elkaar te krijgen. Soms geeft hij gas, een andere keer neemt hij juist rust.

Schoof is geïnteresseerd in mensen en meningen, maar kan ook 'afconcluderen'. En dan is het ook klaar. Dat moet ook in deze coalitie. Veel bewindslieden zijn onervaren. En zeker NSC'ers hebben de neiging om over elke afspraak opnieuw te onderhandelen. Het is niet te vergelijken met de kabinetten-Rutte, zegt een topambtenaar die al jaren meeloopt.

In de laatste kabinetten-Rutte opereerden kabinet en coalitie als een groot machtsblok. Alles werd afgestemd, om politieke problemen zo vroeg mogelijk te voorkomen. Rutte haatte verrassingen. Dat is onder Schoof wel anders. De rechtse coalitie wilde een opener debat dan in het tijdperk-Rutte, maar door onervarenheid en slechte onderlinge verhoudingen ontbreekt soms alle regie en afstemming.

In de samenwerking binnen het kabinet is Schoof regelmatig overvallen door zijn ministers. De grootste verrassing kwam half november toen NSC-vicepremier Van Hijum geen zekerheid gaf of NSC in het kabinet zou blijven toen staatssecretaris Achahbar wilde opstappen. Het zou leiden tot een uren durende crisissfeer in het Catshuis.

Maar ook door kleinere dingen werd hij verrast: zo stelde minister Van Weel de antisemitismebrief uit, na druk vanuit zijn eigen partij. Schoof kreeg het meegedeeld.

Ook de coalitie passeert Schoof regelmatig. Zo besloten de coalitiefractievoorzitters om de btw-verhoging te schrappen en een deal te sluiten met een paar oppositiefractievoorzitters. De premier wist van niks. Schoof bleek not amused en behoorlijk boos. Toen een paar weken later de OCW-begroting werd aangepast, werd de premier wel geïnformeerd, maar hield hij zich bewust afzijdig: dit was aan de fractievoorzitters.

Meer regie en sturing

De partijloosheid van Schoof heeft ertoe geleid dat hij meerdere keren werd overvallen door besluiten van de coalitiefractieleiders, zegt een ingewijde. "Dat hangt meer samen met: hoe organiseer je dit proces in het kabinet. En wie heeft eigenlijk de regie op dit soort processen? Dat moet daar veel duidelijker worden afgesproken. En dat zal ook gebeuren richting de besluitvorming volgend jaar over de voorjaarsnota. Hoe precies is nog de vraag, maar er zal voor Schoof meer regie en sturing op komen."

Premier Schoof keek gisteren tijdens zijn persconferentie terug op het afgelopen halfjaar:

De partijloze premier moet elke keer weer 'schipperen en zoeken', zegt een ingewijde. Partijloosheid is een handicap (Schoof mist de steun van een partij, kan op niemand terugvallen), maar ook een voordeel. De rechtse coalitie is soms een vechthuwelijk. Dan helpt het als iemand boven de partijen staat, aldus een bron.

Ook een andere nauw betrokkene ziet de partijloosheid van Schoof als een voordeel. "Die partijloosheid is wel fijn in deze constellatie, want daarmee is hij niet van één van de vier coalitiepartijen. Dus als er iets gebeurt, kan hij met gezag iemand, of een partij, aanspreken. Omdat hij niet gedeeltelijk van een andere partij is."

Onwennige stappen

Ook de eerste stappen op het internationale toneel waren nog wat onwennig. Een van Schoofs eerste grote internationale optredens was bij de NAVO-top in Washington. Voor de kersverse premier werd het speeddaten, waarbij hij in korte tijd heel veel collega-regeringsleiders ontmoette, al bleef het in de meeste gevallen bij vluchtige eerste contacten.

Het zijn grote schoenen om te vullen, zegt iedereen die je het vraagt: Rutte had veel aanzien opgebouwd in de bijna veertien jaar dat hij premier was. Schoof moest weer helemaal van voren af aan beginnen.

Zeker in het begin werd ook wel afwachtend gekeken naar wie deze partijloze premier nou precies was en wat er van hem kon worden verwacht. Dat migratie een belangrijk thema is in de Europese Unie, hielp Schoof: al snel vormde hij samen met de Italiaanse en Deense premiers Meloni en Frederiksen een clubje dat voorafgaand aan elke Europese top bij elkaar komt om migratieplannen te bespreken.

Arbeidsvreugde

Het zorgt ervoor dat Schoof zelf plezier in het premierschap heeft, zien mensen in zijn naaste omgeving. Dit kabinet lijkt voor sommige fractievoorzitters in de coalitie een lijdensweg, voor Schoof is het dat zeker niet.

Die arbeidsvreugde zal Schoof nog hard nodig hebben. 2024 was niet makkelijk, maar 2025 wordt veel moeilijker. Er zijn tal van valkuilen voor Schoof en zijn kabinet. De uitvoering van het strenge migratiebeleid kan voor spanning zorgen tussen PVV en NSC. Maar er dreigen ook nieuwe bezuinigingen, nieuwe klimaat- en stikstofmaatregelen. De partijloze premier zal alle zeilen moeten bijzetten om het kabinet-Schoof te redden.

Verantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd op 16 t/m 19 december onder ruim 19.000 leden van het RTL Nieuwspanel. Het onderzoek is na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, werkzaamheid en politieke voorkeur. Het RTL Nieuwspanel telt ruim 48.000 leden.

Wil jij voortaan ook meedoen aan onderzoeken van het RTL Nieuwspanel? Meld je dan hier aan!