Bever knaagt en graaft voor miljoenen euro's schade, er iets aan doen is lastig

Spoorbeheerder ProRail is er flink druk mee. Het spoor moet in de gaten worden gehouden en als er een bever ontdekt wordt, moet deze worden verhuisd. Vervolgens moet de schade worden hersteld en voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen. De kosten bedragen jaarlijks enkele miljoenen tot wel tien miljoen euro, schat ProRail in. 

Schadepost

Bij waterschappen - belast met toezicht en onderhoud van de meeste dijken in ons land - zorgt het grootste knaagdier van ons land ook voor een flinke schadepost. Herstel, maatregelen om meer schade te voorkomen en het inhuren van experts om bevers te verjagen of te verhuizen kostte de waterschappen over de afgelopen vier jaar ruim 5 miljoen euro. 

In 2022 waren alle waterschappen in totaal 115.000 euro kwijt aan het herstellen of voorkomen van schade door dassen. Over de jaren voor 2022 zijn geen cijfers beschikbaar. Om de knaag- en graafschade enigzins in perspectief te plaatsen: in 2022 gaven de waterschappen in totaal bijna 1,4 miljard euro uit. 

Ook bij Rijkswaterstaat knaagt het dier aan de budgetten. Alleen al in het zuiden van het land gaat het om zo'n 2 miljoen euro in het afgelopen jaar, meldt de beheerder van de grote (vaar-)wegen in ons land. Welke kosten er in de rest van het land zijn gemaakt, had Rijkswaterstaat niet paraat.

Leefgebied flink uitgebreid

Zeker is dat de kosten in de komende jaren alleen maar verder oplopen. Sinds de bever in 1988 weer in Nederland is uitgezet heeft het dier niet stilgezeten. Het dier is inmiddels gespot van het noorden van Groningen tot op het puntje van de Maasvlakte en van het zuiden van Limburg tot aan de grens met Duitsland in Twente. 

Tot grote vreugde van natuurbeheerders en -liefhebbers. De bever wordt door hen liefkozend 'de ingenieur van de natuur' genoemd. Door het omknagen van bomen en struiken krijgen andere plantensoorten een kans. En dat trekt weer andere diersoorten aan. En de poelen die door het gegraaf van de bever ontstaan, bieden op hun beurt weer ruimte aan padden, kikkers of andere waterdieren die anders niet in het gebied voor zouden komen. 

Inmiddels zijn er 688 zogeheten atlasblokken (een gebied van 5 bij 5 kilometer) in ons land waar weleens een bever of zijn sporen zijn gezien, blijkt uit de Verspreidingsatlas. Deze is gebaseerd op gegevens uit de Nationale Databank Flora en Fauna, met daarin informatie over alle plant- en diersoorten die in Nederland voorkomen. 

Succesvolle rentree

Voor de duidelijkheid: de hoeveelheid atlasblokken zegt weinig over het aantal bevers. "Er kan er een zijn, maar ook vijftig", legt Elze Polman uit. Zij is projectleider bever bij de Zoogdiervereniging. Hoeveel bevers er in ons land zijn, is dus niet helemaal duidelijk. "Maar het zijn er zeker meer dan 5000", vertelt Polman enthousiast. 

Het succes van de bever bezorgt de instanties die onze infrastructuur beheren op sommige plekken stress. Dat heeft meerdere redenen. Een bever graaft holen en burchten, waarvan de ingang onder water is. Dat is onder andere om een natuurlijke bescherming te creëren tegen roofdieren zoals de wolf. 

Knagen en graven

De bever kan daarbij op drie manieren schade veroorzaken, vertelt Polman. "Nat-, knaag- en graafschade", somt zij op. Het hol zelf ligt vanzelfsprekend wel boven water. De gangenstelsels ernaar toe kunnen erg groot zijn. En bijvoorbeeld onder een weg of spoor liggen, want die liggen doorgaans ook boven water. Of een dijk. En die kunnen instabiel worden, als er een bever in heeft zitten graven. 

"Je ziet niets, tot er ineens een gat valt", vertelt Sjaak Daverveld, dijkbeheerder in het waterschap Aa en Maas. In de gangen van bevers kan zich veel water verzamelen, waar de dijk poreus van kan worden. 

Dijken uitgehold

Een onderdeel van hetzelfde probleem is 'piping', wanneer er water onder de dijk doorstroomt. Dat gebeurt als er zand uit de kern van de dijk wegspoelt en er een holte ontstaat. "Dat zie je niet, maar de dijk kan van binnen verzakken. Zo'n holle ruimte vult zich niet vanzelf weer met zand", legt Daverveld uit. Het is een flinke logistieke operatie om dat weer te vullen. 

Het graven van het hol is niet het enige dat voor schade kan zorgen. De bever neemt geen halve maatregelen als het gaat om de bescherming van de burcht. Om te zorgen dat de ingang onder water blijft, bouwt het dier op sommige plekken dammen om de waterstand voor de ingang te verhogen. Daarvoor knaagt het bomen om, die schade kunnen veroorzaken als ze op de verkeerde plek vallen. 

Daarnaast kunnen ze ook voor schade zorgen als er een gebied onder water komt te staan door beverdammen. "Zoals bij de kelder van een schoolgebouw laatst dreigde te gebeuren", vertelt Polman. "Gelukkig kon dat met de juiste maatregelen tijdig voorkomen worden."

Overal andere regels

De tweede reden voor stress voor waterschappen, ProRail en Rijkswaterstaat is dat de regels over de aanpak van de beveroverlast niet overal hetzelfde zijn. In Limburg is de overlast zo groot, dat de bevers gedood mogen worden. Eenzelfde scenario lijkt er te komen in waterschap Aa en Hunze, in het noorden van het land. 

Het beleid is daar om bevers te verplaatsen naar gebieden waar ze geen schade kunnen aanrichten. Maar dat wordt steeds lastiger. "Het moment nadert waarop we moeten overgaan tot het doden van een gevangen bever", aldus het waterschap. 

Deze ultieme maatregel mag niet overal, de regels verschillen van gebied tot gebied. Of als er überhaupt nog geen protocol is. "Soms valt een bever in een rivier aan een oever onder het ene protocol, maar aan de andere oever onder een ander", vertelt Dolf Moerkens van de Unie van Waterschappen.

Verhuizen of afschieten

Dat kan het verschil betekenen tussen afschieten of de plicht om het dier te verhuizen naar een plek waar nog wel ruimte is. "In de zomer is er wel tijd om te overleggen, als er graverij ontdekt wordt", vertelt Moerkens. "Maar in het hoogwaterseizoen - van oktober tot en met maart - wil je het in een week kunnen repareren. Of dezelfde avond nog."

Beheerders hebben hun hoop daarom gevestigd op 'eenduidige protocollen'. "We willen het graag op elkaar afstemmen", vertelt Moerkens. Er wordt al intensief samengewerkt in het Kenniscentrum Bever, waar alle belanghebbende partijen in zitten. 

Doel hiervan is onder meer om te voorkomen dat bevers afgeschoten moeten worden. Dat moet gebeuren door het nemen van voorzorgsmaatregelen zodat er überhaupt geen gevaarlijke situaties ontstaan. Dat kan bijvoorbeeld door het plaatsen van gaas of andere bescherming rond plekken waar de bever beslist niet mag graven.

De bever is niet de enige graver die door zijn beschermde status niet zomaar weggejaagd kan worden. Dat geldt ook voor de das. Hoe ingewikkeld het is om dit dier te verjagen, zie je in onderstaande video.