Financiën huurde in 2023 bijna 1000 schijnzelfstandigen in
Het ministerie van Financiën huurt steeds meer zelfstandigen in, die hetzelfde werk doen als mensen in loondienst. Daarmee gaat het ministerie tegen haar eigen regels in. In 2023 ging het om ruim duizend schijnzelfstandigen die door het ministerie, de Belastingdienst en de dienst Toeslagen werden ingehuurd.
De situatie is daarmee nog erger geworden dan een jaar eerder, toen het al niet best was. Dat staat in een recent rapport van de Algemene Rekenkamer.
Wie als zelfstandige wil werken, moet aan een aantal eisen voldoen. Zo mag er geen gezagsverhouding zijn en mag het niet om werk gaan dat iemand in loondienst ook kan doen. Wie niet aan de eisen voldoet, kan worden gezien als een schijnzelfstandige. De zzp'er is dan eigenlijk een werknemer waarbij sociale premies afgedragen moeten worden en eventueel een boete volgt.
In 2022 huurde de Belastingdienst via 'een uitzonderingsprocedure' ruim driehonderd keer zzp'ers in, waarbij ze de situatie zelf als schijnzelfstandigheid kwalificeerde. Ook bij Toeslagen ging het om driehonderd gevallen.
Eerdere waarschuwing
De Rekenkamer oordeelde hard over dat beleid en gaf het ministerie en de twee diensten een waarschuwing. Want hoe kun je andere bedrijven de maat nemen, als je in eigen huis de zaken niet op orde hebt?
"Het kan negatieve gevolgen hebben voor de werkzaamheden van belastinginspecteurs en de geloofwaardigheid van de Belastingdienst als bij de eigen organisatie honderden uitzonderingssituaties worden goedgekeurd", aldus de Rekenkamer vorig jaar.
De minister van Financiën beloofde dat de inhuur van schijnzelfstandigen 'sterk beperkt' zou worden. Een taskforce werd opgericht om te inventariseren hoeveel zzp'ers bij het ministerie werkten, die in dienst zouden moeten komen. Ook werd zzp'ers gevraagd om in dienst te komen, maar slechts één zelfstandige hapte toe.
Als zelfstandige verdienen de medewerkers meer. Door loonafspraken bij de overheid kan het ministerie geen goed aanbod doen.
Verdubbeling schijnzelfstandigen bij Toeslagen
Ook in 2023 bleek dat een hardnekkig probleem. Bij de dienst Toeslagen verdubbelde het aantal ingehuurde zzp'ers dat in loondienst hoort te werken. Niet onlogisch want de dienst had extra handjes nodig vanwege de afhandeling van de toeslagenaffaire. Maar die mensen hadden eigenlijk in dienst moeten komen.
En ook het ministerie zelf had de zaakjes niet goed op orde. Er werden eind 2023, door het ministerie en de twee diensten, ruim duizend schijnzelfstandigen ingehuurd. En waar het aantal zzp'ers bij de ene afdeling daalde, nam het bij een andere afdeling toe.
Broekzak-vestzak
"Hoewel bij veel dienstonderdelen van de Belastingdienst het aantal ingehuurde schijnzelfstandigen is gedaald of zelfs naar nihil is teruggebracht, staat daar tegenover dat er bij Informatievoorziening (IV) juist weer meer schijnzelfstandigen zijn ingehuurd", aldus de Rekenkamer. IV is het ict-bedrijf van de Belastingdienst. Er werken ongeveer drieduizend mensen, verdeeld over vijf onderdelen.
Ook bij de Auditdienst Rijk, die de jaarrekeningen van alle ministeries en bijbehorende agentschappen controleert, zijn meer schijnzelfstandigen ingehuurd. Volgens de Rekenkamer gaat het om ingehuurde accountants.
Tot 2016 hadden zelfstandigen een verklaring arbeidsrelatie (var). Die verdween maar de nieuwe wet (DBA) bleek geen goed werkend alternatief. Daarom houdt de Belastingdienst wel toezicht op de wet, maar worden tijdelijk geen boetes opgelegd of loonheffingen gevorderd, tenzij echt sprake is van kwaadwillendheid. Tegelijkertijd is er nog geen zicht op een nieuwe werkende wet.
De Belastingdienst wil in 2025 de handhaving bij schijnzelfstandigheid weer oppakken. Omdat de dienst haar eigen zaakjes niet op orde heeft en de nieuwe regels nog niet duidelijk zijn, maakt de Rekenkamer zich hier zorgen over.
Minder geloofwaardig
"Omdat het Rijk zelf nog schijnzelfstandigen inhuurt, kan de Belastingdienst de handhaving minder geloofwaardig hernemen."
De Rekenkamer dringt erop aan dat er snel duidelijkheid komt voor zzp'ers. "We vinden het geen feestje waard als het handhavingsmoratorium in 2026 zijn 10-jarig jubileum beleeft. Ook langer uitstel belemmert de geloofwaardigheid van de Belastingdienst in de uitvoering. Wij vertrouwen erop dat de belastinginspecteur – die de handhaving weer herneemt – ook de schijnzelfstandigheid bij het Rijk zelf corrigeert."