China laat supercomputer uitmaken wie naar 'heropvoedingskamp' moet
Een gelekte gevangenenlijst geeft een ontluisterend kijkje hoe China te werk gaat bij het vastzetten van Oeigoeren, een Turkse en overwegend islamitische etnische minderheid. De Chinese politie maakt daarbij gebruik van de 'voorspellende' technologie van een groot dataprogramma.
Dat blijkt uit een lijst die in handen is van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Daarin staat hoe ruim 2000 gevangenen van een kamp bij de stad Aksu in de grensregio Xinjiang tussen midden 2016 en eind 2018 zijn geselecteerd voor detentie. Het af en toe uitzetten van hun mobiele telefoon kan daarvoor al genoeg zijn.
De Oeigoeren worden nauwkeurig in kaart gebracht met het dataprogramma Integrated Joint Operations Platform (IJOP). Zo brengen de autoriteiten in beeld met wie iemand omgaat, welke websites hij of zij bezoekt en of je de Koran bestudeert.
Om als verdachte te worden aangemerkt is niet veel nodig, blijkt uit de zogenoemde Aksu-lijst. 'Je telefoon herhaaldelijk uitschakelen', 'over het algemeen onbetrouwbaar zijn', en ook 'jong zijn, oftewel geboren na de jaren 80' en het hebben van 'onstabiele gedachten': het zijn allemaal kenmerken die mede leiden tot gevangenschap. In februari lekte een soortgelijke lijst uit over een kamp in Karakax, dat ook in Xinjiang ligt.
380 kampen
In China worden naar schatting 1 miljoen Oeigoeren vastgehouden in interneringskampen, plekken waar politieke tegenstanders of bevolkingsgroepen worden afgesloten van de buitenwereld. Zelf spreekt China - dat de kampen lange tijd een verzinsel noemde - inmiddels van 'heropvoedingskampen'. In totaal zo'n 380 kampen. Het exacte aantal is onbekend omdat China geen onderzoekers toelaat in het gebied.
Stilte in Turkije
De regering van Turkije noemde de kampen begin 2019 nog 'een grote schande voor de mensheid'. Maar de toon is veranderd, zegt correspondent Olaf Koens vanuit Istanbul. "Vanuit Turkse kant is het op diplomatiek gebied op dit moment stil. Dat heeft alles te maken met de economie. Er moet handel gedreven worden met China en dat land legt spoorlijnen aan in Turkije."
Wel is het zo dat veel gevluchte Oeigoeren asiel hebben gekregen in Turkije. Koens: "Andere landen zoals Egypte sturen Oeigoerse studenten terug naar China, omdat China druk uitoefende."
Strategische regio
Het systematisch onderdrukken en opsluiten van de Oeigoeren heeft een voorgeschiedenis. Sinds 2008 werd een reeks kleine en grote aanslagen gepleegd door extremisten die pleiten voor onafhankelijkheid in het gebied dat ver weg ligt van de hoofdstad Peking, ruim 3600 kilometer.
China greep deze aanslagen aan om zijn harde aanpak tegen alle Oeigoeren te rechtvaardigen. In werkelijkheid wil China de strategische grensregio koste wat het kost behouden. Het land ziet Xinjiang als onmisbaar wegens belangrijke grondstoffen, zoals olie, gas, goud en mineralen. Ook vormt het gebied toegang tot belangrijke handelsroutes via buurlanden zoals Pakistan.
"De Chinese overheid moet verantwoording afdragen aan de families."
'Willekeurig vast'
Volgens Human Rights Watch zit de overgrote meerderheid van de mensen in Xinjiang vast voor 'alledaags, wettig en niet-gewelddadig gedrag'. De organisatie eist dat China onmiddellijk stopt met het IJOP-programma, alle gegevens verwijdert en alle mensen die 'willekeurig vastzitten' vrijlaat.
"De lijst laat zien hoe China's brute onderdrukking van de Turkse moslims in Xinjiang wordt verstrekt door technologie", stelt onderzoeker Maya Wang van Human Rights Watch bij de onthulling van de lijst. "De Chinese overheid moet verantwoording afdragen aan de families van de mensen op deze lijst: waarom werden ze vasthouden en waar zij ze nu?"