Ontbossing wereldwijd naar nul: het kan wel, maar vereist politieke moed

"Als ik kijk naar de tekst die is verschenen, dan zie ik weinig concreets." Pieter Zuidema, hoogleraar tropische bosecologie aan de Wageningen Universiteit, is er niet gerust op.

"Er zijn geen nationale beloftes en geen verplichtingen. Eigenlijk wordt hier precies hetzelfde beloofd als zeven jaar geleden in de New York Declaration on Forests. Het is een belofte die nog niet heel erg wordt nagekomen. Tegelijkertijd is het wel positief dat het probleem nu weer op de agenda staat en dat deze wereldleiders hier aandacht voor vragen."

Bossen zijn belangrijk omdat ze grote hoeveelheden CO2 opnemen. Daarnaast wonen er inheemse volken en oneindig veel diersoorten. Er zijn verschillende redenen waarom ze toch gekapt worden, bijvoorbeeld voor het hout, maar ook voor palmolie, veeteelt, sojateelt (voor dierlijke consumptie) en goudwinning. Volgens schattingen van onder andere het Wereld Natuurfonds vindt tegen 2030 70 procent van de wereldwijde ontbossing plaats in slechts elf gebieden. De Amazone is er daar één van.

Loze beloftes

Experts en critici hebben er weinig vertrouwen in dat de Braziliaanse president Jair Bolsonaro zich aan deze deal houdt. Sinds hij aan de macht is, is de ontbossing juist enorm gestegen. Vorig jaar verdween in Brazilië het grootste oppervlak aan bos in de afgelopen twaalf jaar. In totaal is al 20 procent van het Amazone-regenwoud verdwenen. In april beloofde Bolsonaro ook om tegen 2030 te stoppen met ontbossing. Een dag later kondigde hij een bezuiniging aan van een kwart van de begroting van het ministerie van Milieu.

In het Braziliaanse Amazonegebied is bijna alle ontbossing illegaal. Het gaat daar dus niet om het maken van nieuwe afspraken, maar vooral om het naleven van de regels die er al zijn.

"Er is daar gewoon een ontbossingsfrontlinie, zo moet je dat zien", zegt Tim Boekhout van Solinge. Hij is geograaf en criminoloog. Met zijn organisatie Forest Forces bestrijdt hij illegale bomenkap in Brazilië. Hij werkt daarvoor samen met lokale gemeenschappen en justitie.

Bulldozers

"Vorige week ben ik daar nog geweest, aan die frontlinie. Onder politiebegeleiding, want het is echt gevaarlijk. Het is niet zo dat er met machinegeweren geschoten wordt, maar er is wel veel geweld. Inheemse volken die zich verzetten tegen die ontbossing, hebben te maken met ontvoering en marteling", legt Boekhout van Solinge uit. "De veeboeren, sojaboeren en houthandelaren komen daar met hun bulldozers en halen alles weg. Het mag niet, maar er is geen wetshandhaving. Dat is allemaal wegbezuinigd. De eerste stap zou dus zijn om die bezuiniging terug te draaien."

Daarnaast is het volgens Boekhout van Solinge belangrijk om samen te werken met de inheemse stammen die in de Amazone wonen. Satellietbeelden die de ontbossing volgen, lopen namelijk altijd een week of twee achter. Tegen de tijd dat de ontbossing zichtbaar wordt, is het vaak al te laat.

"Alleen de mensen daar kunnen dit stoppen. Zij horen de kettingzagen en de bulldozers en patrouilleren daar met gps-camera's om vervolgens met dat bewijs naar de autoriteiten te gaan." Boekhout van Solinge hoopt dat deze aanpak uiteindelijk het tij gaat keren. "Ik denk dat de VS en de EU druk hebben gezet op Bolsonaro. De economie van het land is sterk afhankelijk van landbouw. Als gedreigd wordt met sancties, dan zou het best kunnen dat hij deze keer wél werk gaat maken van de handhaving tegen ontbossing."

Indonesië op de goede weg

Een ander land met veel bos – vooral op veengebied, en daardoor erg belangrijk als het gaat om CO2-opname – is Indonesië. "Daar is de laatste jaren de ontbossing al goed naar beneden gebracht", zegt Hans Beukeboom van WWF Nederland. "Sinds de nieuwe president Joko Widodo aan de macht is, zien we dat er redelijk goed wordt gehandhaafd. Of ze de ontbossing ook echt kunnen terugdringen naar nul is natuurlijk nog afwachten."

Want er zijn wel nog steeds plannen voor zogenaamde food estates, enorme stukken grond waar bijvoorbeeld rijst zal worden verbouwd. "Dat kan alleen maar als er bossen gekapt worden", zegt Beukeboom. "Ook wordt gepraat over 'tien nieuwe Bali's'. Niet letterlijk dat eiland, maar Indonesië wil het toerisme uitbreiden. Daar moeten ze toch ook een plek voor vinden."

Snelweg

En dan is er nog de Trans Borneo Highway, een snelweg waarvoor ook bossen moeten wijken. "Daar kunnen dan wel weer nieuwe bossen voor in de plaats worden geplant, waardoor de CO2-opname hetzelfde blijft. Maar zo'n snelweg door de bossen tast wel de biodiversiteit aan en het leefgebied van wilde dieren."

In het algemeen is Beukeboom positief over de ontwikkelingen in Indonesië. "Ze zijn relatief transparant en willen er echt voor gaan. We moeten dan als rijke, Westerse landen ook vooral kijken hoe we dat kunnen ondersteunen, zowel technisch als financieel."

Hand in eigen boezem

Daarnaast moeten wij ook de hand in eigen boezem steken, vindt Boekhout van Solinge. "Veel van die producten waarvoor de bossen worden vernietigd, zijn voor de export. Nederlandse bedrijven, banken en pensioenfondsen investeren in bedrijven die geassocieerd worden met ontbossing in Brazilië. Dus het is te simpel om alleen de schuld en verantwoordelijkheid bij Bolsonaro te leggen."

De vraag naar producten zoals soja en hout zal niet ineens drastisch afnemen. Hoe het wel kan, laat een land als Gabon zien. Zo'n 80 tot 90 procent van het land is bos. In het verleden was daar ook veel illegale ontbossing, maar nu heeft de overheid een model van duurzame bomenkap geïntroduceerd, door slechts een paar bomen per hectare te kappen en het gebied daarna met rust te laten. De economische winst blijft en de bossen herstellen zichzelf weer.

Nek uitsteken

"Gabon is echt goed bezig", zegt Zuidema. "We weten al tientallen jaren dat bossen op een duurzame manier kunnen worden beheerd, dat je ze kunt gebruiken voor hout en tegelijkertijd de biodiversiteit kunt behouden. Gabon heeft als enige tropische land de nek uitgestoken om dit voor elkaar te krijgen. Binnen afzienbare tijd hebben ze daar 100 procent van de bossen duurzaam gemaakt."

Hoewel er dus grote twijfel is of de recente deal tijdens de klimaattop in Glasgow echt een einde zal maken aan de ontbossing, zijn er wereldwijd ook positieve ontwikkelingen te zien. "De implementatie zal lastig zijn, vanwege economische en politieke drijfveren. Het kan wel, maar er zijn politieke moed en een hoge mate van organisatie nodig om dit publieke statement ook echt uit te voeren."