In legeruniform demonstreren: mag dat? En wie zijn eigenlijk deze veteranen?

Spijkerbroeken, baretten in allerlei kleuren, verschillende emblemen. 'Faketeranen', zo worden ze op Twitter neergezet. Nepveteranen, met 'een bonte schakering aan kleding en baretten'. 'De dumpstore heeft goede zaken gedaan', schrijft een ander. Ook Dad's Army, naar de gelijknamige tv-serie komt vaak voorbij - en tot slot: het 'Regiment verdwaalde troepen.' 

Hilariteit alom. Wie zijn toch die mensen in legerkleding die telkens meelopen bij coronademonstraties?

Wel degelijk veteranen

'In het Gelid voor Vrijheid' (IHGVV), noemt de groep zich. En, om maar meteen het beeld recht te zetten, het zijn voor een deel wel degelijk veteranen.

"Die club is redelijk groot. Er zitten best wel heel veel veteranen en oud-militairen in. Ze beweren het zuiver te houden", zegt Hans van Griensven. Hij is luitenant-generaal buiten dienst en voorzitter van het Veteranen Platform. Daar zijn zo'n 80 veteranenverenigingen bij aangesloten. Voor de leken: een veteraan is een (oud-)militair die op een missie is uitgezonden.

IHGVV laat in een reactie aan RTL Nieuws weten dat de groep bestaat uit 50 oud-militairen (zie kader onderin).

Dutchbat 2

Op sociale media distantieren veel veteranen zich van deze bijzondere groep oud-militairen. Een van hen is Ron, die liever alleen met zijn voornaam genoemd wil worden. Hij herkent op beelden één van zijn maten uit zijn tijd als dienstplichtig militair in Bosnië, waar hij in 1995 onderdeel uitmaakte van Dutchbat 2.

Op een foto draagt hij een rode kruis-embleem. "Zijn tenue klopt", zegt Ron. "We maakten onderdeel uit van dezelfde eenheid van de luchtmobiele brigade in Srebrenica. We waren daar om gewonde militairen te verzorgen." 

Sloddervossen

Ron vindt het, net als andere veteranen, een opmerkelijk ratjetoe aan uniforms. "De meeste veteranen vinden dit onacceptabel. Sloddervossen, worden ze genoemd."

Een spijkerbroek onder het uniform, dat kan op zich wel, maar de combinaties die hij nu ziet, met al die 'tenuetjes', dat vindt hij zowel lachwekkend als pijnlijk. "Je vraagt je af of ze het niet bij een dump hebben gehaald."

Maar hij is ook serieus: "Ze verkwanselen mijn veteranenstatus. En ik hou er niet van als mensen namens mij spreken. Ze hebben het over vrijheid, dan weet je echt niet waar je het over hebt."

Ook het Veteranen Platform distantieert zich van de uitingen van de IHGVV. Voorzitter Van Griensven heeft wel gesprekken met ze gevoerd. "Ik heb gezegd: ik respecteer jullie mening, maar het mag niet wat jullie doen en ik sta er ook niet achter."

Van Griensven vertelt dat de coronamaatregelen ook bij veteranen emoties kunnen opleveren. "Maar militairen zouden zich hier niet voor moeten laten lenen. Het leger is per definitie niet voor nationale optredens, alleen op speciaal verzoek."

Mag je nou in militair uniform lopen of niet?

De uniformen zijn een doorn in het oog van CDA'er Boswijk. Hij zegt heel resoluut: het is niet toegestaan om er zo bij te lopen. Voor gewone burgers niet, voor militairen niet, en voor veteranen ook niet. Hij diende in november al een motie in waarin hij de minister van Defensie opriep om te handhaven.

Maar heeft hij gelijk? Wel als het gaat om actief dienende militairen. De commandant der Strijdkrachten schreef naar aanleiding van de motie van Boswijk, eind december, in een brief: "Het militaire uniform mag niet worden gebruikt door medewerkers om persoonlijke voorkeuren en/of een levensinstelling uit te dragen in protesten en demonstraties. Daarmee zou immers de suggestie kunnen worden gewekt dat Defensie deze protesten of demonstraties steunt."

Voor actief dienende militairen is het dus een no-go. Hier geldt de Wet Militair Tuchtrecht. Maar hoe zit het met veteranen, oud-militairen en gewone burgers?

Militaire kleding mag, compleet uniform niet

Gewone burgers en veteranen die zich als militair uitdossen, daar kan defensie niets tegen doen. Het kan onder bepaalde omstandigheden wel strafbaar zijn volgens het strafrecht (zie kader). "Daar kan de politie op handhaven", zegt voorzitter Van Griensven van het Veteranen Platform.

Maar wat in het wetboek staat, is nog best ingewikkeld. Michael Ruperti, advocaat militair recht, legt aan RTL Nieuws uit hoe het volgens hem zit:

Militaire kleding mag je aandoen, mits er geen onderscheidingstekens of emblemen op staan. Het dragen van een compleet uniform met onderscheidingstekens is strafbaar, maar een uniform zonder tekens niet. Ook mag een baret volgens Ruperti wel, maar een baret met een embleem dat aangeeft dat je bij een bepaald legeronderdeel zit niet.

'Lastig om tegen op te treden'

Advocaat Sébas Diekstra, gespecialiseerd in militair strafrecht en militair tuchtrecht ziet het net wat anders. Hij zegt: het dragen van een militair embleem tijdens een demonstratie is niet per definitie strafbaar. "Het is lastig om op basis van de huidige wet hier zomaar tegen op te treden."

Artikel 196 verbiedt weliswaar het dragen van onderscheidingstekens, maar 'als onmiddellijk duidelijk is dat de drager niet tot het ambt behoort waarbij de onderscheidingstekens behoren, dan is men niet zomaar strafbaar'. Diekstra: "Dus een baretembleem is niet zonder meer voldoende."

Ook voor Diekstra, oud-beroepsmilitair en nog altijd actief als reserve luitenant-kolonel, zijn de oud-militairen bij de demonstraties een doorn in het oog. "Misbruik de krijgsmacht niet om je punt te maken."

Dit staat er in de wet

In het wetboek van Strafrecht staan allerlei artikelen omtrent het dragen van onderscheidingstekens (Artikel 196) en kledingstukken of opzichtige onderscheidingstekens 'welke uitdrukking zijn van een bepaald staatkundig streven' (Artikel 435a). Ook zijn er artikelen over het dragen van het rode-kruisteken (Artikel 435c). Maar eenduidig zijn deze dus niet.

Weerkorpsen, die taken overnemen van politie of handhaving, zijn verboden.

'Creatieve rol toegedicht'

Of het strafbaar is of niet: wat deze veteranen doen is 'een smet op het uniform van alle militairen', vindt CDA-Kamerlid Boswijk. "Als je militair bent, dien je neutraliteit uit te stralen. Mensen zouden kunnen denken: kijk, het leger steunt ons. Dat is absoluut niet waar."

Dat de veteranen naar demonstraties gaan om escalaties tegen te gaan, vindt het Kamerlid vreemd. "Zij hebben zichzelf nu die creatieve rol toegedicht. De politie is er om de orde te handhaven. Als die een straat ontruimt, dan werkt het in Nederland zo dat je weggaat. Als je daar niet naar luistert, dan grijpt de politie in. Daar hebben veteranen geen rol in. Die hebben daar niks te zoeken."

Onzinargument

Dat veteranen de demonstranten zouden beschermen tegen politiegeweld, vindt de CDA'er een onzinargument. "Als de politie fouten maakt, dan gaat het OM aan het werk. Daarom worden nu ook agenten vervolgd, dat is het bewijs dat het werkt." 

"Ik denk dat we daar trots op mogen zijn. Tegen de mensen die het daar mee oneens zijn, zeg ik: ga eens op bezoek naar landen niet zo heel ver buiten Europa. Kijk eens wat je daar ziet. Het zit bij mij erg hoog."

IHGVV: 50 oud-militairen

Op de website van IHGVV staat dat de missie van de veteranen bij de coronademonstraties bestaat uit het 'tonen van respect voor de mens in het politieuniform' en dat ze mensen de ruimte willen geven om 'hun grondrecht vreedzaam te kunnen uitoefenen'.

De blauwe of spijkerbroek zou moeten verwijzen naar het 'burger zijn', de jas naar het militair verleden en de baret naar het onderdeel waar de persoon gediend heeft.

"Wij dragen geen militair uniform", laat de groep weten aan RTL Nieuws. "Als oud-militairen en veteranen zijn wij herkenbaar door onze eigen baret en jas die wij dragen op een donkere spijkerbroek die onze huidige burgerstatus representeert."

IHGVV spreekt van een 'groeiende groep van nu circa 50 oud-militairen'. "Van onze groep heeft ruim de helft zich ingezet voor vredesmissies in oorlogsgebieden in het buitenland, en we zijn aangevuld met voormalig dienstplichtigen en oud-beroepsmilitairen. De militaire achtergrond alsmede het zich kunnen vinden in een louter vreedzame en geweldloze bijdrage wordt voor aantreden geverifieerd."